Grammatik zamon kategoriyasi

I shall read it later (Men buni keyinroq o'qiyman).
He will phone you up (U senga qo'ng'iroq qiladi).
Bu usulda oddiy kelasi zamon ifodalanadi.
2. 0 ‘tgan zam on n u qtai nazaridan kelasi zam on m a ’nosi
ifodalanishi mumkin.
82
3. Kelasi zamonda sodir bo‘ladigan ish-harakatdan oldin amalga
oshadigan boshqa ish-harakatning ham m a’nosi ifodalanishi mumkin.
Bu uchala kelasi zamondan ikkinchisi should va would yordamchi
fe’llarining infinitiv bilan birikishi natijasida ifoda etiladi.
John said that he would come.
Jon kelishini aytdi.
Should yordam chi fe’li birinchi shaxsga, would esa qolgan
shaxslarga nisbatan ishlatiladi.
Kelasi zamonning uchinchi turida ikkita kelasi zamon ma’nosini
anglatadigan fe’l bo‘lib, ular biri ikkinchisidan oldin sodir bo‘ladigan
yoki ketma-ket sodir bo‘ladigan ikki ish-harakatni anglatadi, masalan:
When you come he will have finished his composition.
Sen kelganingda, u inshoni yozib bo ‘Igan bo ‘ladi.
Hozirgi zamon nemis tilida kelasi zamonning ikki turi ajratiladi.
Bu ikki zamon ingliz tilidagi birinchi va uchinchi kelasi zamon
turlariga mos kelib, analitik vositalar yordamida yasaladi.
0 ‘zbek tilidagi kelasi zamon boshqa tillardagidan ancha farq qiladi.
0 ‘zbek tilida sof kelasi zamon ma’nosini anglatadigan fe’l shakli yo‘q.
Yuqorida aytilganidek, fe’lning bir shakli ayni vaqtda ham hozirgi,
ham kelasi zamonni anglataveradi. Haqiqiy kelasi zamon kelasi zamon
gumon fe’li, kelasi zamon maqsad fe’lidan iborat bo‘ladi.
Kelasi zamon gumon fe’li ish-harakatning nutq so‘zlangandan
so‘ng sodir bo‘lishini taxmin qilinishini anglatadi. Bu m a’no -(a)r
affiksal morfemasi bilan yasalgan sifatdoshni tuslash orqali ifoda
etiladi.
Men ishlarman - Biz ishlarmiz.
Sen ishlarsan - Siz ishlarsiz.
U ishlar - Ular ishlar.
Kelasi zamon maqsad fe’li nutq jarayonidan so‘ng bajarilishi
maqsad qilib olingan, m o‘ljallangan ish-harakatni anglatadi. Bu
ma’no fe’l o‘zagiga -moqchi affiksal morfemasini qo‘shish va tuslash
bilan yoki hozirgi zamon ravishdoshiga -digan affiksal morfemasini
qo‘shish va tuslash bilan ifodalanadi.
Men ishlamoqchiman - Biz ishlamoqchimiz.
Men ishlaydiganman - Biz ishlaydiganmiz.
Sen ishlamoqchisan - Siz ishlamoqchisiz.
83
Kelasi zamonning o ‘zbek tilidagi k o ‘rinishlari bizga m a’lum
b o ‘lgan hind-ovrupo tillarining birortasiga ham mos kelmaydi.
Demak, har bir tilning o‘ziga xos grammatik m a’no turlari va ulami
ifoda qilish uslublari bor.