Градостроительные нормы и правила

Хоналарни ёритиш, қуёш нурларидан ҳимоялаш, шамоллатиш, уларга қуёш нурлари тушуриш
2.142*. Табиий ва сунъий ёритиш ҚМҚ 2.01.05 га асосан лойиҳаланиши керак. Одамлар доимо бўладиган хоналарни табиий ёритиш ва шамоллатиш очиладиган тавақаси ва фрамугаси бор деразалар орқали амалга оширилади. Ички рекреация йўлакларини ва 50 киши ва ундан ортиқ эвакуация қилинувчиларга мўлжалланган ички йўлакларни тавақаси очиладиган деразалардан табиий ёритиш шарт.
Энергия тежамкорлиги мақсадида ички йўлаклар, холларни ёритиш “иккинчи ёруғлик” - ойналанган перегородкалар орқали амалга оширилиши мақсадга мувофиқ; бу ҳолда ишчи кабинетлар, хоналарнинг кўриниб туришлигини олдини олиш бўялган ойна ёки тарам - тарам юзали ойна қопламалар орқали таъминланиши шарт.
Табиий ёритишсиз ертўла қаватларида жойлаштирилган хоналарга ва қуйидагиларга рухсат этилади:

• 
  мактабгача муассасаларнинг буфетлари, ходимлар хоналари, овқатланиш блокининг ошхона идиш-товоғини ювиш хоналарига;
  
• 
  спорт иншоатларининг томоша, спорт-томошагоҳ, спорт-кўргазма заллари, сирпаниб учиш заллари, тренер-тарбиячи хоналарига;
  
• 
  санитар кўриги ўтказиш хонаси, хожатхоналар ( мактаблар, интернат-мактаблар ўрта махсус ва олий ўқув юртлари қаватлараро хожатхоналари бундан мустасно), кийим-кечак алмаштириш хоналари ва душлар, буғхоналар, жумладан хоммом қуруқ иссиқхоналари, массаж хоналари, қуёш ваннаси процедура хоналарига;
  
• 
  даволаш муассасаларининг ходимлари комнаталари, буфет ва идиш-тавоқ ювиш, наркоз, операция қилиш олди, секцион ва секцион олди, аппарат, торозу, термостат хоналари, микробиологик бокслар, функционал ва рентгенодиагностика, терапия ва шунга ўхшаш бошқа хона ва кабинетларга ( 0231 сонли СанПиН ва лойиҳа топшириқларини ҳисобга олган ҳолда).
  

Табиий ёритиши бўлмаган хоналарни, асосийларига боғлиқ бўлмаган манбалардан, авария ҳолати учун сунъий ёритиш ва зарурий шамоллатишни таъминлаш зарур (амалдаги нормалар бўйича).
Хоналарнинг тепа сатҳларидан, юқорида санаб ўтилган хоналарда (табиий ёритиш бўлмаслиги мумкин хоналар), ҳамда кийим-кечак алмаштириш хоналарида, кутиш хоналарида, бокс ва изолятор қабулхоналарида, кўрикдан кейин пациентларнинг вақтинчалик дам олиш хоналарида табиий ёритишни ташкил этишга рухсат этилади.
2.143. Зинапоя катаклари 2.100 бандини ҳисобга олган ҳолда ёритилишга эга бўлиши керак. Ҳар бир қаватнинг ташқи деворларида Л1 типли зинапоя катаклари нур тушувчи тирқишларининг (дераза) майдони 1.2 м² кам бўлмаслиги шарт (тирқиш баландалиги 1.5 м дан кам бўлмаслиги керак.) Л2 типли зинапоя катаклари тепа қават қопламасидан ойналанган ёки очиқ тирқишли жойлар орқали табиий ёруғлик олиши керак (тирқиш майдони 4 м² дан кам бўлмасин); маршлар оралиқ тирқиши баландлиги 0.7 м дан кам бўлмаслиги даркор.
Ёнғин тутуни киритилмайдиган зинапоя катакларининг деразалари очилмайдиган бўлиши керак.
Эслатма: Ф2, Ф3 ва Ф4 классидаги бинолар учун ёнғин тутуни киритилмайдиган, нур тушувчи тирқишлари йўқ, зинапоя катакларини қўллаш ШНҚ 2.01.02 га асосланган ҳолда йўл қўйилади.

144. 
     Болалар мактабгача муассасаларининг гуруҳлари хоналарида, ўқув билим юртларининг ўқув кабинетлари ва тажрибахоналарида, маъмурий йўналишдаги ишчи хоналарда, кутубхона ва архивлар ўқув залларида, маиший хизмат корхоналарининг ўқув устахоналарида чап томондан тушиб турувчи табиий ёруғлик тарқалишини кўзда тутиш лозим; буни иложи бўлмаган ҳолларда қўшимча табиий ва сунъий ёритиш назарда тутилиши лозим.
     
145. 
     Болалар мактабгача муассасалари, мактаблар бошланғич синфлари гуруҳ ва ўқув хоналарининг деразалари, қоида бўйича, Ж, ЖШқ, Шқ ларга қаратилган бўлиши шарт.
     

Ўқув юртлари биноларида деразалар қаратилиши тавсия этилган йўналишлар: умумтаълим кабинетлари - Ж, ЖШқ, Шқ; Чизмачилик, расм, информатика кабинетлари – шимолий йўналишларга, кутубхоналарнинг ўқув заллари Ш, ШШқ, Шқ, ЖШқ ларга.
Даволов муассасаларининг хоналари деразаларининг нур тушиш томонларига қаратилиши 12-жадвал бўйича қабул қилинади.
12-жадвал

Хоналари	Йўналиши
Операция, реанимация заллари, секцион, туғдириш	Ш,ШШқ,ШҒ
Юқумли ашъёни қабул қилиш ва уни таҳлил қилиш бактериологик текширув тажрибаси, ёриш	Ш,ШШқ,ШҒ, ЖШқ, Шқ
Сил ва юқумли касалликлар платаси	Ж, ЖШқ, Шқ, ШШқ*, ШҒ*
Тезкор терапия палатаси	Ғарбга ва жанубий ғарбга қарашига йўл қўйилмайди
Ясли ва мактабгача ёшдаги болалар бўлими палатаси, болалар бўлимидаги ўйинлар хонаси	Ж, ЖШқ, Шқ
* Бўлимдаги кўйкалар умумий сонининг 10% дан ошмаганда йўл қўйилади. Эслатма: Ҳаддан зиёд қуёш нури тушишидан ҳимоя маҳаллий шароитдан келиб чиққан ҳолда, 2.147 бандни ҳисобга олиб, назарда тутилиши керак.

2.146*. Болалар мактабгача муассасаларининг гуруҳлари хоналарида, интернат-мактаблар ётоқларида, умумтаълим мактабларининг 50% ўқув хоналарида (аввалом бор, бошланғич синфлар) 22 март (22 сентябр), санитар-гигиеник нормаларларда кўрсатилган кунига 3 соат узлуксиз қуёш нури тушиши таъминланиши шарт. Кўрсатилган хоналарга узлуксиз бўлмаган ҳолда қуёш тушишига йўл қўйилади, қачонки кун бўйи тушадиган нур вақти йиғиндиси нормадан 0.5 соатга кўп бўлса.
Юқорида кўрсатилмаган хоналарга қуёш нури тушиши давомийлиги лойиҳа топшириғига асосан белгиланади.
2.147*. Қуёш радиатсиясидан, ортиқча қуёш нури тушишидан ва қўшни бинолар юзасидан акс этадиган ёруғлик шуласидан ҳимоя хоналарни оптимал жойлаштириш ва йўналтириш, олд саҳнларни кўкаламзорлаштириш, қуёш нуридан ҳимоя воситаларини қўллаш (СЗУ), жумладан ҳимоя қатламли дераза ойналарини қўллаш орқали амалга оширилади; қуёш нуридан ҳимоя тадбирлари маҳаллий шароитлардан келиб чиққан ҳолда амалга оширилади.
Қуёш нуридан ҳимоя қурилмалари ҚМҚ 2.01.04-97* га мос лойиҳаланиши шарт. Қуёш нуридан ҳимоя қурилмалари йилнинг иссиқ даврида қуёш радиациясидан иссиқлик тушишини камайтиришни таъминлаши ва йилнинг совуқ даврида хона томонидан қуёш энергиясини тутиб қолишга қаршилик кўрсатмаслиги зарур. Бир ва икки қаватли биноларнинг қуёш нуридан ҳимоясини кўкаламзоллаштириш воситалари орқали таъминлашга йўл қўйилади.
Баландлиги 5 ва ундан кўп қаватли биноларнинг қуёш нуридан ҳимояси қурилмалари ёнмас ашъёлардан бажарилиши керак, бунда қуёш нуридан кўчмас ҳимоя конструксиялари ёнғин ўчирувчиларни ( асбоб-ускуналари билан) ҳар қайси қаватга киришларига ва у ердан инсонларни эвакуация қилишларига тўсиқ бўлиб қолиши мумкин эмас.
2.148*. Одамлар доимо бўладиган хоналарнинг ҳар бир деразаси тепа қисмида, яхлит ойналанган томонларида – переплет тепа қаторининг ҳар бир 3-4 м ида очилувчан тавақачаси ёки пастга осилиб очиладиган фрамугаси бўлиши зарурлиги хоналарга йилнинг совуқ ва унга ўтиш даврларида тоза ҳаво киришига асосдир. Бутунлай очилган тавақача ёки фрамуганинг кесими ички майдони 0.15-0.2 м² ни ташкил этиши керак. Тавақача ва фрамугалардан фойдаланишда қулайлик таъминланиши ва фрамугаларнинг оралиқ ҳолатлари учун фиксаторлар ўрнатилиши шарт.
Одамлар доимо бўладиган хоналарга дераза очиқ тавақаларидан елвизак, бурчак бўйича ва бир томонлама шамоллатиш назарда тутилиши керак, технологик талабларга асосан ташқаридан ёки қўшни хоналардан ҳаво киришига йўл қўйилмайди..

149. 
     Ҳавоси чанг-тўзонли ва ҳавода юқори чанг миқдори бўлган туманларда хоналарни чангдан ҳимоя тадбирлари ёруғлик нури тушувчи тирқишларни оптимал томонга йўналтирилган ҳолда ва махсус ҳажмий-режа ечимлари, ҳимоя экранлари, жалюзлар, бошқа қурилмалар, техник воситаларни қўллаш, жумладан ҳавони кондитсиялаштириш орқали амалга оширилиши шарт.
     

2.150*. Жамоат бинолари хоналарида ва улар олди очиқ майдонларида ҳар хил кўринишдаги сунъий ёритиш турларини қўллаш 20-иловага мос кўзда тутилиши шарт. Сунъий ёритиш амалдаги нормаларга мос, лойиҳаланиши зарур. Ёритиш даражасини кўрсатувчи датчиклар назарда тутилиши тавсияланади, уларнинг кўрсаткичлари бўйича сунъий ёритиш ёқилади ва ўчирилади
Энергия сарфини камайтириш мақсадида, қоида бўйича, бир неча даражадаги сунъий ёритиш қўлланилиши зарур, жумладан “навбатчи режим” даражаси. Ёритишнинг тўлиқ қуввати зарурият бўйича иш жойларида қўлланилиши шарт. Қоида бўйича, электр энергияни чўғланма лампалардан кам ютадиган светодиод ёки люминесцент ёритгичлар назарда тутилиши зарур.