Gomogen kataliz. Gomogen katalizda faol markazlar

Gomogen kataliz. Gomogen katalizda faol markazlar.

Kataliz

Kataliz (yun. katalysis — buzilish, parchalanish) — kimyoviy reaksiyalar tezligining baʼzi moddalar (katalizatorlar) taʼsirida oʻzgarishi. Katalizator reaksiyaga kirishuvchi modda (reagent)lar bilan bir qancha oraliq birikmalar hosil qilib, reaksiya nihoyasida miqdori va tarkibi oʻzgarmasdan ajralib chiqadi. Katalizator sifatida turli xil moddalar (gaz, suyuqliklar va qattiq moddalar) ishlatilishi mumkin.

Kimyoviy reaksiyaning energetik reaksiyasi 1) Katalizizator ishtrokisiz 2) Katalizizator ishtrokida

Gomogen

Gomogen

Reaksiyaga kirishuvchi

moddalar bilan katalizator

bir xil fazazda bo’ladi. Reaksyada gaz yoki suyuq

fazada boradi:

Geterogen

Katalizator sifatida qattiq moddalar ishltiladi.Ularning sharsimon,granulasimon, spiralsimon va boshqa turlari ma’lum.

Кataliz

Gomogen kataliz

• Gomogen katalizning asosiy tushunchalaridan biri, katalizator reaksiyasiga kirishuvchi modda molekulalari bilan beqaror oraliq birikma hosil qiladi va bu birikma har hil o’zgarishlarga uchraydi. Oraliqbirikmalar sifatida karbanion, kabokation, va radikallar qatnashishi mumkin.
• Erkin radikal va atomlar: erkin radikallar juftlashmagan elektron tutgan ko’p atomli neytral zarrachalardir. Erkin radikallar va atomlar gomogen katalitik jarayonlarda faol oraliq zarrachalar hisoblanadi.

Erkin radikallarning kimyoviy faolligi

• Erkin radikallarning kimyoviy faolligi bir qancha omillarga bog’liq ular quidagilar:
• 1. radikal ishtrokidagi kimyoviy reaksiya turi ush bu reaksiya misolida.
• Etil (С 2H5) trixlormetil (CCl3) va metil (CH3) radikallari faolligi (400 K, gaz fazada) 1:320:720 nisbatda bo’ladi.

Erkin radikallarning kimyoviy faolligi

• 2. Reaksion markaz yaqinida jami katta o’rinbosar mavjudligi: masalan o,o-dimetilfenoksil va 2,4,6-tritretibutilfenoksil misolida ko’ramiz.

Kabokation va kation radikallar

• Uglerod atomida musbat zaryad tutgan karbokation-ionlardir. Ularning hosil bo’lishi qanchalik onson bo’lsa, turg’unligi shunchalik yuqori va mos ravishda reaksion qobilyati shunchalik past bo’ladi. Ularning barqarorligi quyidagi holatlarda ortadi:
• A) ularning tarkibidagi vodorodning -CH3 yoki boshqa guruhga almashinishi:
• B) ularning tarkibiga bo’linmagan electron juftli getero atom tutgan

•  

• Karbokation va padikallarning kimyoviy hossalariga asosan katta tezlikda izomerlanishidir. Misol tariqasida gidrid –ionning ko’chishini keltirish mumkin:

Gomogen –katalitik reaksiyalarning turlari

• Gomogen –katalitik reaksiyalarning bir necha turlari mavjud:
• 1.Oksidlanish –qaytarilish reaksiyalar
• 2.kislota asosli reaksiyalar
• 3.Koordinatsion gomogen katalitik reaksiyalar
• 4. Gaz fazasida gomogen-katalitik reaksiyalar
• 5. Fermentativ kataliz reaksiyalari

Oksidlanish –qaytarilish reaksiyalar

• Bu reaksiyalarda katalizator sifatida reaksion sistemaga tuz xolida kiritiladigan o’zgaruvchan valentli metallarning oddiy va murakkab ionlari qo’llaniladi.
• Gomogen-katalitik oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarining umumiy sxemasi:

Ok1+Қай2→ Қай1+ Ok2

• Bu yerda Ok1 –oksidlovchi

Қай2 –uni qaytarilgan formasi

Қай1 -qaytaruvchi

Ok2 -uni oksidlangan formasi

Kislota asosli reaksiyalar

Alohida kislotali

(katalizator H+ yoki H3O ionlari)

Umumiy asosli

(katalizzator-OH dan tashqari xoxlagan B: (B- ) asos masalan: ammiak, aminlar, anilin )

Umuman kislotali

(katalizator- kuchli mineral kislotalar, yani H3+O dan tashqari)

Alohida asosli

(katalizator –OH ionlari)

Bu kislotali reksiyalar quidagilarga bo’linadi:

1

2

3

4

5.Fermentativ kataliz reaksiyalari

Katalizatorlar – turli xil fermentlar yoki biokatalizatorlar kiradi.

4.Gaz fazasida gomogen-katalitik reaksiyalar

Katalizator kimyoviy faol gazlar: NO, NO2 ,Br2 va ayrim boshqa moddalar kiradi.

3.Koordinatsion gomogen katalitik reaksiyalar

Katalizator- reaksion muhitda eruvchan kompleks birikmalar kiradi.

Etiboringiz uchun raxmat

Tuzuvchi: “Umumiy va neft-gaz kimyo” kafedra o’qituvchisi

Saidobbozov S.SH.