Golarktik olam Tayanch so’z va iboralar

Golarktik olami o'simliklari


Reja:

1. 
   Yer sharining floristik olamlari bo’yicha olimlarning fikrlari.
   

2. 
   Golarktik olam
   

Tayanch so’z va iboralar: Qo’riqxona floasining endem turlari. O’zbekiston Respublikasi Qizil Kitobiga kiritilgan turlar. Subendem turlar.
Ycr sharining floristik oblastlari. Ayrim xududlardagi floralami o rganish floristik rayonlashtirish uchun malumot beradi. Yer yuzasida floristik oblastlar (rus tilidagi «tsarstvo» tushunchasi organik olamni tasniflashda ko proq foydalanishini hisobga olib, o siniliklar geografiyasida uni oblast deb nomlanadi) va undan kichik floristik birliklar, kichik oblastlar, provintsiyalar, okruglar va boshqalarga ajratiladi. Odatda Yer yuzasi quruqlikdalari 6 floristik oblastlarga bo lib o'rganiladi (Taxadjan 1978). Golarktik dunyo Goloarktik dunyo - ushbu dunyo Shimoliy qutb atrofida joylashgan deyarli yaxlit quruqlikda bo lagi hisoblanib, bunda qarag'aydoshlar, toldoshlar, xiloldoshlar va ayiqtovondoshlar oilalarining vakillari xukumronlik qiladi. Uning larkibiga yirik Yevroosiyo (Hindiston va Xindixitoy yarim orollaridan tashqari), shuningdek Shimoliy neotropik Afrika (Saxara cho llaribilan birga), g'arbiy yarim shardagi deyarli shimoliy Amerikani birlashtiradi. Bu dunyo 3 ta kichik dunyoga bo linadi: Boreal, Qadimgi o'rta yer dengizi, Madrean. Boreal -kichik oblasti juda katta hududni egallaydi . Unga Yevropaning barcha qismi Osiyoning kattagina xududi va Shimoliy Amerika kiradi. Bu kichik dunyo 4 ta oblastga bo linadi: l)Tsirkumboreal oblastga deyari Yevropa qifasini, shimoliy Osiyo, shimoliy Amerika, Alyaska va Kanadagacha bo'lgan maydonlarni egallaydi. Bu floristik oblastda endem o'simliklar uchramay, xarakterli bo lgan o simliklardan eman, qayin, olxa, zarang, terak, tol, do lana, nok, olma va boshqalar. Oblastning janubiy chegarasi o'rmon zonasining shimoliy qismi bilan tutash. Butalar va o'tIar 550-600 turdan oshmaydi. Grenlandiyada 300 tur va Novaya Zemlyada 500 tur lishayniklar qayd qilingan. www.ziyouz.com kutubxonasi Shunday qilib, tsirkumboreal oblast uchun xarakterli o'simliklardan arktofilla, ko'knor, g'ozpanja, dyupontsiya, astragal, pedikularis, toshyorar, erbahosi, vodyanika, qo'ng'irbosh, bir qancha yo'sin va Iishaynik kabilami ko rsatish mumkin. Ularning butasimon vakillari yoqilgi sifatida, o‘t o'simliklaming mevalari oziq-ovqat va doridarmon sifatida, yo'sinlar hamda lishayniklardan bug'ular uchun yem-xashak sifatida 2) Sharqiy Osiyo oblasti uncha katta bo'lmagan maydonni egallaydi, Ximolay, Saxalin, Xitoy, Xindi-Xitoylaming bir qismi, Koreyaning va Yaponiyaning hamma qismi kiradi. Bu oblast o'simIiklari o'ziga xos turli-tumandir. Uning florasiga 14 ta endemik oila, shu jumladan ginkodoshlar, tsefalotadoshlar, troxodendrodoshlar, tsertsidifillodoshlar va boshqalar kiradi. 3) Atlantika, Shimoliy Amerika oblasti. Bu oblastga Shimoliy Amerikaning katta maydoni, Atlantikaning qirg oq bo'y!ari, Meksika qo'ltig'idan Kanadagacha bo lgan maydonlar kiradi. Bu floristik oblast ham o'simliklarga boy, yuzdan ortiq endemik turlarga ega. Shulardan sarratseniya, dioneya, diervilla va boshqalami ko rsatish mumkin. Daraxtlardan magnoliya, yozda yashil emanlar, g'arb chinorlari, lola daraxti, sharq zarangi, tut daraxti, shumtol, arg'uvon, yong'oq daraxti, oq akatsiya, baxmal daraxti, rododendron, yowoyi tok, ilonchirmoviq kabilar keng tarqalgan. Appalachi tog'laridagi qoraqayin mintaqasi o'zining janubiy chegaralari tropik flora elementlari bo'lgan yelpig'ichsimon palma, yukka, bambuk, daraxtsimon brusnika kabi bir qancha epifitlar va lianalardan tashkil topgan. Magnoliya Lola daraxti Akatsiya Brusnika Chemika Vodyanika www.ziyouz.com kutubxonasi 4) Qoyali tog'lar oblasti Shimoliy Amerikaning g'arbiy qismini, g arbiy Kanadaning tog'li rayonlarini, AQShning g'arbiy qismi, Alyaskadan NyuMeksikagacha bo'lgan maydonlami egallaydi. Bu floristik oblast ham endemik oilalarga ega emas. Lekin bir necha endemik turlar o'sadi. Shulardan, stanleyyajitofragma, kordilantus turkumlarini ko rsatish mumkin. Pixta Cheremuxa Grab Kedr Qarag'ay Eman Qadimgi o'rta yer dengizi kichik oblasti o'z ichiga Shimoliy Afrika, Yevropaning janubi, Markaziy Osiyo, Sahroyi Kabiming sharqini o'z ichiga oladi. Yer kurrasining eng katta cho'llari shu kichik oblastda joylashgan. Bu oblast 4ta kichik oblastga bo linadi: www.ziyouz.com kutubxonasi l)Makaroneziya kichik oblasti. Bu kichik oblast Yashil burun, Kanar, Azor orollarini o'z ichiga oladi. Asosan, paleotropik, O rla dengiz va boreal flora elementlaridan tashkil topgan bo'lib, endem turlarga boydir. Uchlamchi davrda bu yerlarda 0'rta dengiz atrofidan lavr, palma va zemlyanika, Afrikadan sutlama va molodilo kabi o simliklar tarqala boshlangan. Endem o'simliklardan ajdar daraxti, kanar qoraqayini, daraxtsimon veresk kabilami ko rsatish mumkin. (-V X, Lavr Palma Qulupnay 2) 0'rta yer dengizi kichik oblasti. Bu floristik kichik oblast Janubiy Yevropa va Shimoliy Afrikaning Atlantik dengizi qig oqlari bo'ylab, 0'rta dengiz, Qoradengiz, Kichik Osiyo, Suriya, Livan, Shimoliy Afrika, Misr va Marokko maydonini o'z ichiga oladi. To rtlamchi davrida umumiqlim sharoitlari o'zgara borib O rta dengiz atrofidagi simliklarga ta’sir eta boshlangan. Natijada O rta dengizning shimolida ninabargli tropik o simliklar mavjud bo lgan. Tekisliklarda tropik va subtropik o'rmonlar mavjud bo lib, tog' mintaqasida chinor, yong oq, kashtan, terak, eman, qoraqayin kabilardan tashkil topgan keng bargli o rmonlar, qarag ay, qoraqarag'ay, oqqarag'aylardan iborat ninabargli o'rmonlar rivojlang Yong'oq Kashtan Terak 3) Arabiston Saxara kichik oblasti. Shimoliy Afrika hamda Arabiston yarim orolining katta maydonlarini egallaydi. Bu oblast 1500 turga ega bo lib, endemik turlar ko'p emas. Ayniqsa, sho'radoshlar, karamguldoshlar, soyabonguldoshlar, kampirchopondoshlar oilasi vakillari ko'p uchraydi. www.ziyouz.com kutubxonasi Tut Bambuk Finik palmasi 4) Eron Turon oblasti. Kichik o'rta va markaziy Osiy cho llari kiradi. Bu oblast florasi ancha boy, kumarchik, samerarich, akatsiya,eremospartonlar, temir daraxti, nanofiton va boshqalar o sadi. www.ziyouz.com kutubxonasi Astragal Qo'ziquloq O zbekiston Respublikasi xududi goloarktik dunyoda joylashgan. Uning florasi 4500 ga yaqin turdan iborat bo'lib, u 188 oilani birlashtiradi. Eng yirik oilalar qoqio'tdoshlar, burchoqdoshlar va bug doydoshlar hisoblanadi. Katta-kichikligiga qarab oblastlar kichik oblastlarga, kichik oblastlar esa provintsiyalarga bo'linadi.

Yer yuzining umumiy maydoni 510 mln.km² bo’lib, shundan 149 mln.km² quruqlik xisoblanadi.

Dastlab, F.Skou (1823) yer sharini 25 ta floristik olam (tsarstva) ga ajratadi. F.Skou floristik birliklarni endemik tur, turkum va oilaga asoslangan holda ajratadi.
F.Skou ayrim olimlarga qaragan, floristik olamni kengroq ma’noda tushunadi. Ba’zi olimlar, ya’ni A.Engler, A.Tolmachevlar yer sharini 4 ta floristik olamga bo’ladi: Boreal (Shimoliy va Golarktik), Paleotropik, Markaziy va Janubiy Amerika (Neotropik), Avstraliya.
Ba’zi olimlar-botanik-geograflar yer sharini 6 ta olamga (tsarstva) ga ajratadi: Golarktik, Paleotropik, Neotropik, Kap, Avstraliya va Antarktika.
Ikkinchidan, floristik olamlar oblastlarga bo’lingan, bu ham yuqoridagi qoidaga (printsipga) ko’ra, territoriyadagi endemik oila, turkum va tur. Floristik oblastlar, ko’pincha mono-yoki oligotip va subendem oilalar bilan xarakterlanadi.
Oblastlar provintsiyalarga bo’linadi. Bunda endemik turlar, ba’zan endem turkumlar bilan xarakterlanadi.
Provintsiyalar okruglarga bo’linadi, kichik turlar bilan xarakterlanadi.