Гносеология – билиш фалсафаси

Билишнинг тузилиши

• Онтологик рационализм

• Гнеосологик рационализм

• Ахлоқий
• рационализм

• Унинг маъноси шундаки,
• онг ўзини тутиш этикасининг асосида туради

• Ҳаётнинг асосида онгли бошланиш (яъни, яшаш онгли)ётади. Бу фикр билан рационализм идеализмга яқин (масалан, Платоннинг «соф ғоялари», оламга ва унинг инъикоси сифатида
• дунёнинг борлиги)

• Ҳаётнинг бошланишида
• онг ётади

• Гносеологик рационалистлар ўрта аср теологияси ва сколастикасига қарши чиққанлар, улар ўз фалса-фасида онгни инкор этиб, худонинг ҳақиқатини билишнинг асоси, деганлар.

• Эмпириклар билан мунозарадаги асосий далиллар

• Билимнинг асосида ақл билан қайта ишланмаган амалиёт ётади

• Ақл мустақил кашфиётлар қилиш мумкин, амалиётда ҳам кўриб чиқмай ҳам кейинчалик бу амалда синалади

• Лекин рационализм идеализм билан бир нарса эмас, чунки унинг мазмуни материяга нисбатан бирламчилиги эмас, ҳаётнинг онглилиги

• Шундай қилиб, рационалистлар худонинг ёки бошқа онгнинг ҳаётнинг ички мантиқининг борлигига ишонувчилардир (Демокрит, Эпикур)

• Рационализм ва эмпиризм фалсафанинг оқимлари сифатида

• Эмпиристлар, одатда, рационалистларга оппонент бўладилар

• Кўзга кўринарган вакиллари - Томас Гоббс, Джон Локк, Джон Дьюи

• Эмпиризмнинг асосчиси - Фрэнсис Бэкон

• Англияда XVII асрда, Америкада ундан кейин кенг ривожланган

• Рационалистлар қаторига кўплаб файласуфларни қўшишимиз мумкин (Платон, Демокрит, Эпикур, Суқрот, Кант), лекин рационализмнинг ривожига энг катта хисса қўшган файласуфлар - Рене Декарт, Барух Спиноза, Готфрид Лейбницдир.

• Эмпиризм-фалсафанинг оқими бўлиб, унинг ҳимоячилари билишнинг асосида тажриба ётади деб ҳисоблайди. Тажрибадан олинганлиги билан билим – кучдир.

• ХУЛОСА

• 1. Билиш доимо қандайдир янги, илгари номаълум бўлган нарсани яратишга
• йўналган ижоддир. Ижоднинг бош мезони (кўрсаткичи) – олинган натижа-
• ларнинг янгилиги ва ижтимоий аҳамиятга эга эканлиги. У жуда катта
• ақлий ва жисмоний ҳаракат («ижод машаққатлари» деб бежиз айтмайдилар),
• баъзан фуқаролик жасорати ва ҳатто жонбозлик талаб қилади.
• 2. Шундай қилиб, инсоннинг билиши ривожланиб борувчи, фаол жараёндир.
• Бу, аввало,жамиятда янги эҳтиёжларнинг туғилиши, тегишли равишда
• амалиётнинг ривожланиши ва такомиллашуви билан белгиланади.
• 3. Айни шу сабабли билиш «мангу ҳаракат, қарама-қаршиликларнинг юзага
• келиши ва уларнинг ечилиши жараёни» деб қаралиши лозим.
• 4. Билиш жараёнининг ички мантиғи (изчиллиги) қандай?