Глоссарий абсолют монархия

КОНСТИТУЦИЯНИ ШАРҲЛАШ - давлат органлари, турли ташкилот ва айрим фуқароларнинг конституциявий қонун чиқарувчининг конституция нормаларида ифодаланган иродасини маъно ва мазмунини тушунтириш ҳамда аниқлаштиришга йўналтирилган фаолияти. Юридик кучига кўра, Конституцияни шарҳлаш расмий ва норасмийга ажратилади. Конституциянинг расмий шарҳини ёки мувофиқ келувчи конституцияни қабул қилган орган, агар у парламент томонидан қабул қилинган бўлса (аутентик конституция шарҳи) ёки давлат махсус ваколат берган орган, масалан, конституциявий суд ёки конституциявий нормаларни аниқ ҳолатлар муносабатида қўллайдиган давлат органлари, масалан, умумий судлар беради (казуал конституция шарҳи). Бошқа барча субъектлар Конституциянинг норасмий талқинини амалга оширишлари мумкин.
ҚОНУН - давлат ҳокимиятининг олий вакиллик ва қонунчилик ҳокимияти органи томонидан ёки бевосита ҳалқнинг хоҳиш - иродасига кўра (масалан, референдум ўтказиш йўли билан) қабул қилинган, қоида тариқасида энг муҳим ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи юридик ҳужжат. Қ. давлат ҳуқуқ тизимининг негизини ташкил этади, давлатнинг бошқа органлари норматив ҳужжатларига нисбатан олий юридик кучга эга бўлади. Қ. ўзи қабул қилиш тартибига, махсус қонун ижодкорлиги таомилига эга. Ушбу таомил бир неча босқичдан, чунончи: қонунчилик ташаббуси, қ. лойиҳасининг мухокамаси, қ.ни қабул қилиш ва уни эълон қилиш босқичларидан иборат. Шаклланиш усули, давлатнинг ҳуқуқий тизимидаги ўрни ва ижтимоий муносабатларни тартибга солишдаги ролига кўра ягона бўлган қонунлар маълум турларга бўлинади. Хусусан, қонунда ифодаланган нормалар аҳамиятига кўра, конституциявий, органик ва оддий қонунлар фарқланади.Оддий қ.лар кодификацион ва жорий қ.ларга бўлинади. Федератив давлатларда федерал қ.лар ва федерация субъектларининг қ.лари ҳам фарқланади. Фавқулодда қ.лар алоҳида тоифани ташкил этади.
Қ. - инсон, жамият ва давлат манфаатлари нуқтаи назаридан энг муҳим деб ҳисобланадиган ижтимоий муносабатларни мустаҳкамлаш, ривожлантириш ва тартибга солиш воситасидир. Қонунда ҳалқнинг давлат ҳокимиятига доир олий иродаси акс эттирилганлиги, унинг ижтимоий қадр-қимматини оширади. Қонун давлат олий вакиллик органларининг энг юқори кучга эга бўлган актидир. Норматив-ҳуқуқий актлар тизимида қонунлар асосий ўринни эгаллайди. “Қонун” ибораси серқирра ва маънодордир. “Қонун” категорияси ижтимоий ва табиий фанлар томонидан кенг қўлланилади. Хусусан турли илмий адабиётларда “фалсафа қонунлари”, “табиат қонунлари”, “иқтисодий қонунлар”, “ижтимоий тараққиёт қонунлари” каби тушунчалар тез-тез учраб туради. Шунингдек “юридик қонунлар” ибораси ҳам ишлатилади. Бу қонунлар турли фанларга тааллуқли бўлишига қарамасдан, уларни бирлаштирувчи умумийлик мавжуд. Шунга кўра “қонун”нинг қуйидаги умумий универсал таърифини бериш мумкин, яъни қ.-табиат ва жамиятдаги воқеа, ҳодиса ҳамда жараёнлар ўртасидаги муносабатдир, шунингдек уларнинг энг муҳим, зарурий, барқарор ва такрорланиб турувчи алоқаси, боғланиши ва ўзаро таъсиридир.