Глобал исиш муаммоси, иқлим ўзгариши ва экологик хавфлар

Демак, СН₄+2О₂=СО₂+2Н₂О+ иссиқлик тарзидаги кимёвий реакция юз беради. Реакцияда иштирок этган моддаларни ҳисобласак, бир кг. табиий газ ёнишидан 2,75 кг. карбонат ангидрид ва 2,25 кг. сув ҳосил бўлади¹.
Иқлим ўзгаришининг глобал оқибатлари: Гамбург метеорология институти ходимлари маълумотига кўра, кейинги 10 йилда Германияда иссиқ кунлар сони 10-20 кунга узаяди, Жанубий Европада 50 кунлаб бир томчи ҳам ёмғир ёғмайди. Кейинги маълумотлардан маълум бўлишича планетамизда ҳаво ҳарорати яқин ўн йилларда 1,4-5,8⁰С га ошиши кутилмоқда. Бу, саҳролар, чўллар кўпайишига, абадий музлар эришига, Тинч океани сатҳи кўтарилишига олиб келади. Экспертлар маълумотига қараганда ҳаво ҳароратининг 4⁰Сга ошиши натижасида барча музликлар эриб битади. Унча аниқ бўлмаган маълумотларда қайд этилишича, икки қутбдаги музлик эриб битса, сув сатҳи 100-110 м.га кўтарилади, дунёнинг кўпгина мамлакатлари сув остида қолади. «Nature» журнали хабарига кўра, Арктикадаги музликлар майдони ва қалинлиги кичрайиб бормоқда. Бу борадаги кўрсаткичлар 1990 йилдагига қараганда ҳозир 40 фоиз га паст. Агарда музликларнинг эриши шу тарзда давом этса, кейинги 100 йил ичида Арктикада мутлақо муз қолмайди. Тинч океан суви кўтарилади. Бу бир қатор ҳайвонларнинг турлари, хусусан, қутб айиғи қирилиб кетишига сабаб бўлади. Сув кўпайиши натижасида Ғарбий ва Шимолий Европани иситувчи Гольфстримнинг ҳам кучи пасаяди. Демак, глобал исиш билан глобал совуш ҳам юз бериб,-40⁰С ҳарорат оддий ҳол бўлиб қолади. Иқлим ўзгариш кўплаб популяция ва турларнинг қирилиб кетишига олиб келади ва бу йўқотиш ҳеч қачон тикланмайди. Аслида бу таъсир табиатнинг эмас, балки инсоннинг табиатга «олий химмати» оқибатидир.
«Озон туйнуги».Атмосферадаги «озон туйнуги» Россия олимларининг кейинги маълумотларига кўра, йилдан-йилга йириклашиб, майдони 25 млн км² га етди. Кейинги 20 йилда озон қатлами жуда юпқалашди. Чет эллик баъзи олимларнинг маълумотига қараганда «озон туйнуги» ҳажми ўзгармай турибди. Хуллас, ҳар кимнинг фикри ҳар хил, аммо азот қатламида уни бузадиган хлор, фтор, углерод (фреон) миқдори кўпайиб бормоқда. Фреон совуткичларда, кондиционер ва аэрозолли нарсалар учун ишлатилади. 1987 йилги Монреаль шартномасига кўра, 2010 йилда 170 мамлакатда фреон ишлатишни қонун билан тақиқланади. Ҳозир уни қолоқ мамлакатларгина ишлатишаяпти.
Ўзбекистон Республикасида иқлим ва унинг ўзгариши ҳақида умумий маълумотлар:Ўзбекистондаги иқлим ўзгариши ҳам атмосферага ташланадиган парни газлари кўпайиши билан боғлиқдир. Барча ривожланган мамлакатлар каби республикада ҳам саноат ривожланиши транспортнинг кўпайиши, антропаген олимлар ва орол денгизининг қуриб бориши иқлимнин ўзгариб боришига сабаб бўлади. Республика атмосфера ҳавоси тупроқ микрофлораси ва ичимлик сувининг ифлосланиб бориши экологик муҳитнинг бузилиши ўз навбатида иқлим ўзгаришини тезлаштирувчи омиллар қаторига киради. Кейинги кузатишларга иқлимнинг йиллар бўйича исиб бориши ёки иқлим таъсирида оғир оқибатларнинг келиб чиқиши (турли тўфонлар, сув тошқинлари, хаддан зиёд кўп ёғин тушиши, иссиқ иқлимли худудларда кутилмаганда қор ёғиши баҳор ойларида қаттиқ совуқ бўлиши ёки аномал ҳолатлар) маълум бўлмоқда.
Ўзбекистон дарёлари учун қор кўп бўлиши ва қалинлиги жуда аҳамиятга эга, чунки уларга келадиган сув қорларнинг эришидан ҳосил бўлади. Кейинги пайтларда қор бассейнларида қор хажмининг камайганлиги кузатилмоқда. Энг катта қор бассейни хисобланган Пском бассейнида қуйидаги ҳолат кузатилган. Расм.
Бундан ташқари республикада кичик қор бассейнлари ёки музликлар табиий равишда йўқолиб, катталаридаги музлар ҳам бўлакларга бўлиниб кетмоқда. Албатта бу ҳолатни глобал исиш билан боғлаш мумкин. Республикада январь-март ойларида асосий қорзаҳираси ёғиши кузатилади, аммо кейинги йилларда бу кўрсаткичнинг нисбатан камайиб кетиши кузатилади. Ҳаво ҳарорати январ-март ойларида кўп йиллик нормадан юқори бўлган. Расм
Энг катта музликлар Помир тоғидаги Федченко, Шимолий Тян-Шандаги Туюқ сув, Хисор-Олой тизмаларидаги Абрамов. Бу музликларда кейинги пайтларда муз заҳиралари йилига 1% миқдорда камайиб бормоқда. Музликларнинг камайиши натижасида сув камаяди, бу эса ўз навбатида музларнинг атроф-муҳитга ёйлиишига ва ифлосланишига олиб келади.

1^ Табиий фанларнинг замонавий концепцияси. Д.Ёрматова., Т.,2008. 215-217б.