Glikoliz va glikogenolizning ahamiyati. Glyukoza biosintezi. Glikoliz va glyukoneogenezning boshqarilishi

Glyukozaning laktat va piruvatdan biosintezlanishi (glyukoneogenez)

• Glyukoneogenez – bu laktat va Krebs sikli mahsulotlaridan glyukozaningbiosintezidir.Glyukoneogenez jigarda sodir bo‘ladi. Glyukoneogenez glikolizning qaytar jarayoni bo‘lib, bunda glikolizning 3 ta qaytmas bosqichii mavjud:
• FEP → PIRUVAT
• FRUKTOZA-6-FOSFAT →FRUKTOZA-1,6-DIFOSFAT
• GLYUKOZA →GLYUKOZA-6-FOSFAT

• Glyukoneogenez jarayonida bu 3 ta qaytmas bosqichni quyidagi fermentlar yordamida qaytar holatga keltiriladi:
• 1-Piruvatkarboksilaza, bu ferment piruvatga CO2 birikib, oksaloatsetat hosil bo‘lishini tezlashtiradi.
• 2-FEP karboksilaza – bu oksaloatsetatni FEP, hamda CO2 gaaylanishini katalizlaydi.3-Fruktoza-1,6-difosfataza – bu fruktoza-1,6­difosfatni fruktoza-6-fosfatga aylanishini tezlatadi.
• 4-Glyukoza-6-fosfataza esa glyukoza-6-fosfatni glyukoza va fosfat kislotasiga aylanishini tezlatadi.
• Sut kislotasi (laktat) dan glyukoza sintezlanishining (glyukoneogenez) sxemasi quyidagicha .

Kori va glyukoz-alanin sikllari

• Organizmning ayrim to‘qimalarida uglevod almashinuv jarayonlari bir-birlari bilan bog‘liq holatda, ya’ni bir-birlarini to‘ldirib boradilar. Masalan, muskul to‘qimasi faol ishlashi natijasida glikogen laktat kislotasiga parchalanadi. Hosil bo‘lgan laktat qon bilan jigarga boradi va glikoneogenez jarayoni natijasida glyukozaga aylanadi. So‘ng esa glyukoza jigardan, qon orqali yana muskul to‘qimasiga kelib, ma’lum miqdori glyukogenga aylansa, ma’lum miqdori energetik material sifatida muskullarda parchalanadi va laktat hosil qilishi mumkin.
• Bu to‘qimalararo (organlar) boshqarilish siklini Karl va Gerta Korilar (er-xotin) ochgan bo‘lib, hozirda bu kashfiyot «Kori sikli» deb nomlanadi. Bu ilmiy ishlari uchun ular Nobel mukofotiga sazovor bo‘lganlar (61-rasm).
• So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, «Kori sikli» anaerob organizmlarda doimiy bo‘lib, inson organizmida juda kam ro‘y beradi. Chunki hosil bo‘lgan laktatni asosiy miqdori muskul to‘qimasi (ish bajarmagan) holatida oksidlanib, glyukoza va so‘ng glikogenga aylanadi.