Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Тухумдоннинг эндокрин фаолияти
Тухумдонда 3 хил гормон ишлаб чиқарилади: 1) прогестерон; 2) эс-
троген; 3) гонадокринин. Бундан ташқари, ўсувчи фолликулаларнинг 
интерстициал ҳужайралари ва атретик таналарда ароматизация 
натижасида эстрогенга айланувчи тестостерон гормони ишлаб 
чиқарилади. 
Прогестерон 
сариқ танада ҳосил бўлади. Уовоцитларни катта ўсиш 
даврига ўтишини тўхтатиб туради, яъни ҳайз сариқ танаси мавжуд экан (12-
14 сутка) овоцитлар катта ўсиш даврига ўта олмайди. Прогестерон гормони 
таъсирида бачадоннинг шилиқ пардаси уруғланган тухум ҳужайра 
(зигота)ни қабул қилишга тайѐрланади. Бундан ташқари, прогестерон 
ҳомиладорлик даврида ҳайз циклини тўхтатади, бола туғилганда сут 
безларини сут ҳосил қилишга тайѐрлайди.

---

Эстрогенларнинг 
3 тури мавжуд: эстрадиол, эстрон, эстриол. 
Эстрогенлар таъсири остида ҳайз даврида кўчиб тушган бачадоннинг шиллиқ 
пардаси қайта тикланади. Эстроген гормони иккиламчи жинсий белгиларни 
ҳам юзага чиқаради. Бачадоннинг ўсиши ва жинсий циклнинг қарор топиши 
балоғатга етиш давридан, яъни тухумдонлар ўз фаолиятларини бошлаб, 
эстроген ажралиши билан бошланади. Тухумдон фаолиятининг климактерик 
сўниши бачадоннинг атрофияси ва жинсий циклнинг тўхташига олиб келади. 
Гонадокринин 
иккиламчи ва учламчи фолликулалардаги фолликуляр 
ҳужайралар томонидан ишлаб чиқарилади ва фолликулалар атрезиясини 
чақиради. 
 
Тухумдоннинг томир ва нервлари.
Тухумдон қон томирлар билан 
яхши таъминланган. Артерияаъзонинг дарвозаси соҳасида эгри-бугри йўл 
тутиб мағиз моддада қисман шохланади, пўстлоқ моддада эса радиал 
йўналган шохчалар беради. Булардан ҳосил бўлган капиллярлар 
фолликулалар деворини ўраб зич тўр ҳосил қилади. Мағиз модда ва дарвоза 
соҳасида майда веналар тўри йиғилиб тухумдон венасига қуйилади. 
Лимфа капиллярлари тухумдон фолликулларини ўрайди, сўнгра 
пўстлоқ модданинг лимфа капиллярлари билан биргаликда бир стволга 
йиғилади ва мағиз моддадан ўтиб дарвозадан чиқади. 
Тухумдон нерв толаларига ҳам бой бўлиб, уларнинг аксарияти 
томирлар билан бирга келади. Булар орасида сезув нерв охирлари ҳам 
учрайди.