GİRİŞ konu ve seçİM

2. İslam’dan Önce Kurtarıcı Mesih Telakkisi

2.1. Kurtarıcı Mesih İnancının Tarihi Temeli

Kurtarıcı Mesih mefhumunun ilk olarak ne zaman ve nasıl ortaya çıktığını kesin olarak söylemek mümkün değildir. Ancak tarih boyunca özellikle doğulu toplumların ilgi çekici tasavvurları, hayr ile şer kuvvetleri arasında şiddetli ve sürekli bir mücadeleyi canlandırmıştır. Bir kurtarıcıyı bekleme inancı insanlığın müşterek kültürü arasında yer alan değerlerden olduğunu söylemek mübalağa olmaz. Zira bu inanç, sadece İslam öncesi semavi dinlerden olan Yahudi ve Hıristiyanlık’ta değil hemen hemen yeryüzündeki bütün iptidai kavimlerde vardır. Eski İran’da, Yeni Gine’de ve Aztekler’de kurtarıcı Mesih fikrine rastlanmıştır. Eski İran’da Sasioh ahir zamanda beklenen kurtarıcılardan birisidir. Tanrı Ahura Mazda, onu kendine elçi olarak kıyametten önce gönderecektir. O insanlığı dine döndürecektir.

Batılılar Amerika’yı keşfettiklerinde Brezilya yerlilerinde deniz yoluyla gelecek bir kurtarıcı inancını tespit etmişlerdir. Sosyologların ”Cargo Cults”(gemi akidesi) şeklinde ifade ettikleri bu inanç Güney Pasifik’te bulunan Malenizya’da görülmüştür. Beyaz bir adamın bir gemiyle geçip kendilerini kurtaracağına inanmışlardır. Mesih beklentisi fikrine Brezilya’lı Guarinislerde de rastlanmaktadır. Guaranis Mesihçiliğinin temelinde dünyanın başlangıcında yaşayan mitolojik ataları gibi yaşama arzusu vardı. ”Cennet’ten kovulmadan önce, Adem’in yaşadığı hayat gibi yaşamak “ istiyorlardı.¹⁴ İptidai kavimlerden Yeni Gine halkı, ”Menzren” adında bir kurtarıcıyı beklemişlerdir. Kurtarıcının zenginliklerle dolu bir gemi ile geleceğine ve onları yabancı hakimiyetinden kurtaracağına inanırlar. Eski Amerika yerlileri olan Aztekler’de müstakbel kurtarıcı Tanrı “Quetzal Coatl” dır. Kendilerini düşmanlarından kurtaracağına, ilahi adaleti gerçekleştireceğine inanırlardı.¹⁵ Eski Mısırdan, Çin, İran, Hint, Amerika ve Afrika yerlilerine varıncaya kadar bütün kültürlerde adaleti ikame edecek bir halaskar’ın geleceği inancına rastlanmaktadır.¹⁶

Batı kaynaklarında “Messianism” olarak bilinen ve Türkçe’ye Mesihçilik olarak tercüme edilen kurtarıcı bir Mesihi bekleme inancı, zenci Afrika, Güney Amerika ve Okyanusya’da görüldüğü üzere, ezilmiş toplumların sosyal protesto ve başkaldırmalarına yol açan dini bir akımdır. Allah tarafından desteklenen bir kurtarıcının gelip, düzeni yeniden kurma inancına dayanmaktadır. Sosyolojik bir gerçek olan bu ümit bir kısım insani duyguların canlı kalmasında etkili olmuştur.

İlk Mesihçilik fikrinin ortaya çıkışını M.Ö. yaklaşık 2066 senelerine Hz. İbrahim’e kadar götürenler vardır. Bu görüşe göre fikir; Tevrat’ın ilk çağ tarihini anlatan birinci bölümü olan Tekvin kitabındaki İbrahim(a.s.)ile ilgili geçen ”mübarek” tabirine dayanmaktır. İbrahim’in mübarek kılınması, İnsanları Allah yoluna davet edecek,ilahi şeraitlerle amel etmeye sevk edecek, hak ve adaletle Allah’ın kanunlarını icra edecek büyük insanların yetişmesine vesile olmasından dolayıdır. Bu hakikat Hz. İsmail ve İshak’ın soyundan gelen peygamberlerle gerçekleşmiştir. Burada Hz. İbrahim’in gelecekte düşmanlarına galip olmasının ifade edilmesi, kurtarıcı Mesih’e işaret için olduğu ileri sürülmüştür.¹⁷

Mecusilerde kurtarıcı Mesih inancına benzer bir akide vardır. Onların Brahman Warjawandi isminde bir kurtarıcı, Mesih inancıyla bir paralellik arz etmektedir. Zerdüştizm’in mensuplarına göre Allah alemi altı dönemde yaratmış ve her dönem iki aydır. Üzerinde yaşadığımız dünya her aya karşılık bin sene yani toplam on iki bin sene yaşayacaktır. Zerdüşt dokuz bininci senede doğmuştur ve vefatından üç bin sene sonra Zerdüşt’ün oğullarında birisi dünyaya zuhur edecek ve işte bu oğlan beşeriyetin büyük kurtarıcısı olacaktır.¹⁸ Zerdüşt dininde Mithra semadan dünyaya inecek çok müthiş bir muharebe neticesinde Ehriman ordularına karşı kesin bir zafer kazanacak, bu orduları Cehennem’e atacak, ölüleri gerçek şekilleri ile diriltecek, muhakeme edecek, günahkarları Cehennem azabına gönderecek, iyileri Cennet’e koyacak ve böylece bin senelik sulh ve sükunet dönemi başlayacaktır.¹⁹ Kıyametten önce kurtarıcı peygamberin gelmesi, Zerdüştizm’in inançları arasındadır. Yeryüzünü zulümden, tuğyandan kurtaracak, mutluluk hükümdarlığını kuracaktır.²⁰ Mezopotamya’da Hammurabi kendisinin beklenen kurtarıcı olduğunu söylemiş, taraftarları onun ölümünden sonra geri gelmesini beklemişlerdir. Eski Mısır’da da Ameni adında bir kurtarıcı beklenmiştir. Sami dinlerindeki Mesih fikri, bilhassa Yahudilikte ki “Beklenen Mesih “ fikri Zerdüştlükten etkilenmiştir.²¹

Hindulara göre henüz gerçekleşmemiş olan onuncu Avatara, bütün dünya için tahakkuk edecektir. Bu Avatara saflık ve mükemmelliğin sembolü olan beyaz bir ata binmiş , elinde kılıç tutarken tasvir edilmiştir. Avatara’nın karanlık çağa son verip, altın çağla yeni bir inkılabı başlatması beklenir.²²

Budistlere göre Budha, Brahmanlara göre Brahma hala hayattadır ve bir gün gelecektir.²³

2.2. Yahudilik Ve Hıristiyanlık’ta Beklenen Mesih İnancı

Kurtarıcı Mesih inancı söz konusu her iki dinde de mevcuttur. Kutsal kaynaklarda Mesih ve Mesihçilik hakkında daha çok sembolik ifadeler kullanılmıştır.

2.2.1. Eski Ahit’te Kurtarıcı Mesih İnancı

Yahudiler, beklenen mesihin Hz. Davud’un soyundan gelen bir kral olduğunu savunarak mesihi beklemektedirler. Bu konuda Eski Ahit’te geniş bilgi verilmektedir. Yahudi kutsal kaynaklarından anlaşıldığına göre, gelecek kurtarıcı Mesih, normal yeryüzü kralları gibi hüküm sürmeyecektir. Allah’ın dostu ve sözcüsü gibi hareket edecektir. Kötülükleri silahla değil barışçıl yollardan, hatta ağzının kuvveti ile izale edecektir, gücünü gerçek dinden kaynaklanan adalet ve imandan alacaktır. Onun gayretleri sonucunda yeryüzü içinde şiddet ve tahribat olmayan bir Cennet’e dönüşecektir. Araştırmacılar, Yahudilikteki kurtarıcı Mesih inancının, iki asır hakimiyeti altında kaldıkları İranlıların dini tefekkür ve telakkilerinden etkilendiğini belirtmektedir.²⁴

Yahudilere göre İsrail’in hakimiyetini yeniden tesis edecek bir kurtarıcı Allah tarafından mutlaka gönderilecektir. Yahudi krallığı düşmana karşı zayıflayıp mağlup olduğunda, Hz. Davud’un soyundan gelecek olan milli kahraman beklenmektedir. Beklenen kurtarıcı Eski Ahit’te “Melik”, ”Mesih”, Efendi manasına “Rabb”, ”Tanrının oğlu, ”ilah” , ”insanoğlu”, yerine geçen manasına “menahem” ve “sürekli hayr” gibi farklı tabirler kullanılmaktadır.²⁵ Yahudiler her zaman Allah’ın kendilerini koruyacağına , çünkü Tanrı tarafından seçildiklerine inanırlar. Dolayısıyla da gelecekte de yine Tanrı, vaat ettiği Mesih vasıtasıyla Yahudi milletini koruyacaktır. Bu düşünce Yahudiliğin temel fikirlerinden birini oluşturmaktadır. İspanyol asıllı Kurtuba’lı Yahudi ilahiyatçısı Moses Maimonides(öl.1204) tarafından konulan Yahudi inanç sisteminin on üç esasından ilk ikisi Mesih’in gelişine ve ölülerin dirilmesine inanmaktır. Yahudi imanının bir rüknü ”Mesih’in gelişine kesin bir şekilde inanıyorum. Gecikse de onun geleceğini bekliyorum” şeklinde ifade edilmiştir.²⁶

Sürekli lider değişikliği ve tarih boyunca farklı karakterli liderlere sahip oluş, Yahudilikte Mesih kavramının kompleksliğine sebebiyet vermiştir. Yahudilerce meşhur olan “sürgün”(m.ö.6.asır) olayına kadar, genellikle siyasi liderler Mesih olarak tanınırdı, ancak bu tabir söz konusu olaydan sonra dini liderler için kullanılmaya başlandı. Bilhassa küçük veya büyük Yahudi gruplarının Diaspora denilen kutsal memleketlerini terk etmek zorunda kalmaları, vatanlarına tekrar dönüş hasreti bu ümidi hep canlı tutmuştur. Yahudi mistik mezhebi olan Kabbalah’ta beklenen Mesih inancı oldukça önemli bir nokta teşkil etmektedir. Söz konusu olan mezhebin temelinde tabiatüstü bir mucize olan mesihin zuhuruyla dünya aydınlanacaktır.

Yahudi inancına göre mesihin geliş vakti yalnız Allah tarafından tespit edildiği için kimse tarafından bilinemez. Onun çıkışı Mesih çağının başlangıcı olacaktır.²⁷

2.2.2. Yeni Ahitte Kurtarıcı Mesih İnancı

Yeni Ahit dönemine girilmeden önce, kurtarıcı Mesih telakkisi iki istikamette gelişme kaydetmiştir: birincisi milli yöndendir ki onun anlatımı şu şekilde mümkündür; Davut’un neslinden gelen Mesih, insanları akılla ve doğrulukla yönetecek, yeryüzündeki bütün kuvvetleri mağlup edecek, halkını yabancı güçlerden kurtaracak, cihanşümul bir krallık kuracaktır. Burada insanlar barış ve huzur içinde yaşayacaktır. Diğer gelişme ise daha evrensel bir kavram olan “insanoğlu” mefhumu etrafında gelişme göstermiştir. Hıristiyanlıkta da mevcut olan kurtarıcı Mesih inancının , Filistin Yahudilerinden alınmış olabileceği ileri sürülmekte, buna delil olarak ta Yeni Ahit’in bir çok yerinde geçen “insanoğlu” figürünün Yahudilerdeki tabiatüstü bir özellik taşıyan “Davudoğlu” mefhumu ile paralellik arz etmesi, zikredilmektedir

Ancak Yeni Ahit dönemine girildiğinde durum tamamen değişmiş bulunmaktaydı. Yahudilerin beklediği Mesih ile hristiyanlar’ın kurtarıcı Mesihi artık kesin hatları ile birbirinden ayrılmıştı. Daha doğrusu, Yahudilerdeki kurtarıcı Mesih inancı Yeni ahitle beraber tamamlanmış bulunuyordu. Çünkü artık beklenen o kurtarıcı gelmiştir. O da Hz. İsa’dır.Hz. İsa’nın hayatı, ölümü, dirilmesi ve kıyamete yakın bir zamanda tabilerini kurtarmak için gelmesi Yeni Ahit’in başlıca konuları arasında yer almaktadır.

Hıristiyan kutsal kaynaklarına göre bu şahsiyet mucize olarak doğa üstü yolla, yani babasız olarak bir anadan dünyaya gelmiş, çarmıha gerilip öldürülmüş, yine mucize olarak üç gün sonra dirilmiş, göğe Rabbin yanına çıkmış ve insanlığı kurtarmak için tekrar gelecektir. İslam literatüründe “Nüzulü İsa “olarak kullanılan tabir Hıristiyan literatüründe ”İsa’nın ikinci gelişi” olarak kullanılmaktadır. ”İkinci Geliş Beklentisi” Hıristiyanlar arasında kuvvetli bir inanç halinde süregelmiş ve bir iman esası olarak Hıristiyan dininde yer etmiştir. Hz..İsa’nın ikinci gelişine inanmayan bir Hıristiyan’ın imanı batıldır. Zira Hıristiyan inancı bunun üzerine kurulmuştur. Kaynaklar bu inancın kesinliğini açıkça ifade etmelerine karşın , geleceğin nasıl olacağı konusundaki kapalılık sebebiyle farklı yorumlar yapılmıştır.

Hz..İsa’nın ikinci gelişini haber veren ve Hıristiyanlık’ta bir inanç esası olmasını sağlayan en sarih ifadelerden birisi şudur: ”Ey Galileliler niçin göğe bakıp duruyorsunuz, Sizden göğe alınan bu İsa’nın göğe çıktığını nasıl gördünüzse, öylece geri gelecektir.”²⁸