GİRİŞ konu ve seçİM

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Bütün din ve medeniyetlerde farklı isimler altında bir çok kurtarıcı beklenmiştir. Mesele insanlığın müşterek bir telakkisidir . Üç semavi din olan; Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’te konu hususi bir mana taşımakta ve kurtarıcı zat belirgin bir şahsiyet halini almaktadır. Yahudiler Hz. Davud’un soyundan gelen bir kralı, Hıristiyan ve Müslümanlar ise Hz. İsa’nın gelişini beklerler. Karakter itibariyle kurtarıcı Mesih inancı bu üç dinde de aynıdır; kötülüklere karşı mücadele eder, huzur ve barış ortamını hazırlar.

Eski ve Yeni Ahit’te kurtarıcı Mesih farklı isimlerle zikredilmiştir.Yahudi tarihinde pek çok kişi kendisini Mesih ilan ederek etrafında pek çok kişiyi toplamıştır.

İslam’da Mesih(İsa) meselesine gelince; Hz. İsa’nın nüzulü Kur’an-ı Kerim’de sarih olarak geçmemektedir. İşari olarak geçtiği hususu ise ihtilaflıdır. Ancak bazı ayetlerden nüzul-i İsa’ya işaret çıkarmak mümkündür. Kur’an-ı Kerim’de Hz. İsa’nın vefatını konu edinen ayetlerde sarih değildir. Bir çok bilginin de ifade ettiği gibi, şayet Allah gerçek manada Hz. İsa’nın ölümünü anlatmak isteseydi,böyle muğlak ifadeler kullanmazdı.O halde Hz. İsa ölmüş mü dür, sorusuna cevap aramak lazımdır. Eğer ölümü madde aleminde kopma olarak alırsak, bu soruya verilecek cevap, evettir. Zira Hz. İsa’nın bu madde alemi ile alakası kesilmiştir.Fakat hayatın mertebesi olduğu gibi ölümünde mertebesi olabilir.Hadislerde de ifade edildiği üzere Rasulullah’ın miraçta onunla görüşmesi de cismani hayat boyutunda bir görüşme değildir. Gayb alemine ait bir buluşmadır ki onun boyutu idrakimizi aşmaktadır.

Konu ile ilgili pek çok sahih hadis bulunmaktadır. Hepsinin de ortak noktası, Hz. İsa’nın ahir zamanda nazil olacağı ve yeryüzünü adaletle dolduracağıdır. Ancak hadisleri zahiri manaları üzerine ele almak ta mümkün görünmemektedir. Zira sahih bir rivayetin zahiri manası teklif sırrına, imtihan sırrına, beşeriyet alemindeki ilahi kanunlara ters ise o rivayet te’vil edilmelidir. Şüphesiz din bir imtihandır, Hz. Peygamber’in ifadeleri de bu meyanda düşünülmelidir. Dolayısıyla her şeyin açık seçik anlatılması, herkesi tasdik etmeye mecbur bırakması imtihan sırrına ters düşecektir. Aksi takdirde teklifin ve imtihanın bir anlamı kalmayacaktır.

Nüzul-i İsa meselesi bir şahsın gelip, başka bir şahsı (Deccal’i) öldürmesinden ibaret olacak kadar basit değildir. Bir kişinin diğer bir kişiyi öldürmesiyle dünya düzelmez ve tasvir edilen barış gerçekleşmez. Böyle bir şeyin olabileceğini belirtmek sathilik olacaktır. Hz. İsa’nın nüzulüne inanmayan bir kimse tekfir edilemez. Ayrıca delillerin delaleti de sarih ve kati değildir.

Mehdi miti de beklenen kurtarıcı motiflerinden biridir. Mehdi ile ilgili haberler Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i başta olmak üzere, Kütüb-i Sitte diye bilinen hadis kaynaklarından; Ebu Davud, Tirmizi, Nesei ve İbn Mace’nin kitaplarında ve diğer hadis koleksiyonlarında yer almaktadır. Taberani, Hakim ve Beyhaki’nin eserlerinde yer alan haberlerle mehdinin ahir zamanla ilgili rolü pekiştirilmiş, Hz. İsa gökten indiğinde mehdinin İslam toplumuna hakim olacağı, namazda imamet görevini yerine getireceği, daha sonra liderliği Hz. İsa’ya teklif edeceği, Deccal’i öldürmesinde ona yardım edeceği kabuledilegelen mitolojilerdendir.

Mehdi ile ilgili hadislerin sened değerlendirmeleri göstermektedir ki, hadisçilerin en çok önem verdikleri sened açısından mehdi hadisleri güvenilir değildir. Her hadisin en azından bir ravisi şiddetle tenkit edilmiştir. Metin açısından da konu her yönüyle tenkide müsaittir.Haberler birbirleri ile uyuşmamakta ve Kur’an-Kerim’in mantığına da aykırı düşmektedir. Kur’an-ı Kerim; mü’minlere, mucizevi, sihirli bir kurtarıcıyı asla vaat etmez, bilakis adaletin tesisi, toplumun ıslahı için sünnetullah’ı kavratmak ister.

Mehdi fikrinin Müslüman kültürüne taşınması Gulatı Şia vasıtasıyla olduğu aşikardır. Şia’nın mehdi telakkisi gibi masum imam inancı da islami akide ile asla kabil-i te’lif değildir.Mehdi inancının dini deliller açısından sübut bulmamasının ötesinde, İslam tarihinin akışında da bir çok olumsuzluğun da kaynağı olmuştur. Siyasi iktidara göz diken pek çok kimse, mehdi olduğu iddiası ile ortaya çıkıp Müslümanların sosyal birliğini parçalamış ve savaşlara yol açmıştır. Hareket noktası olarak ileri sürülen iddiaların aksine mehdi inancı, kitleleri mehdiyi bekletmeye itmiş ve insanlığı çözümsüzlüğe sürüklemiştir.

Araştırmamızın üçüncü sacayağı olan tecdid hadisinin farklı zaman ve mekanlarda değişik ve anlayışlarla geçmişte İslam toplumuna belli ölçüde dinamizm kazandırarak ilmi ve fikri gelişmelere katkısının olduğu rahatlıkla söylenilebilir. Genel görüş itibariyle sıhhatine hükmedilen hadis hakkında, sürekli bir ilham kaynağı olacağı, bir gününün diğer gününe eşit olan müslümanın zararda olacağına dair peygamberi beyan ile paralellik arz edeceği ve insanları çalışmaya sevk edeceği kanaati ve düşüncesi hakimdir.

BİBLİYOĞRAFYA

KURA’N-I KERİM

Abduh, Muhammed; Rıza Reşit Tefsirü’l Münir,Kahire,1954

Abdülbaki, Muhammed Fuad, El-Mu’cemü’l Müfehres Li Elfazıl Kur’ani’l Kerim, İst.1982

Acluni, İsmail b. Muhammed EL–Cerrahi, Keşfü’l Hafa ve Nüzulü’l İlbas Ammeştehere Minel Ehadis Ala El-Sinetinnas, Kahire, t.y.

Açıkgenç,Alparslan,”Yenileşmenin Felsefi Temelleri Karşısında İslam Medeniyeti”,İslam,Gelenek ve Yenileşme, İsam Yay., İst.1996

Akbulut, Ahmet, Sahabe Devri Siyasi Hadiselerinin Kelami Problemlere Etkisi, İst.1992

Akdemir, Salih, Hıristiyan Kaynaklarına ve Kur’anı Kerim’e Göre Hz. İsa, (Basılmamış Doktora Tezi), Ank.1992

Alusi, Mahmud Ebu’l Fadl, Ruhu’l Meani, Darü’l İhyait Turas El-Arabi, Beyrut, t.y.

Askalani, Şihabuddin Ahmed b. Ali b.Hacer, Fethu’l Bari Fi Şerhi Sahihi’l Buhari, Bulak,130

___________________,Takribü’t Tehzib, Beyrut, t.y.

Askeri, Necmeddin b. Cafer b. Muhammed, El –Mehdi El-Mevud El Muntazar, Beyrut,1997

Aşık, Nevzat, Sahabe ve Hadis Rivayeti, Akyol Neşriyat, İzmir,1982

Ata, Mustafa Abdülbakir, El-Mesih İsa ve Nüzulühü Ahirezzeman ve Kıtaluhu’d Deccal, Kahire, 1989

Atay, Hüseyin, Ehli Sünnet ve Şia, Ankara Okulu yay. Ank.1986

Atvan, Hüseyin, Ed- Da’vetü’l Abbasiye, Beyrut, 1984

Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Timaş Yay.1987

Azimabadi, Muhammed Şemsü’l Hakk, Avnül Ma’bud Şerhü Süneni Ebi Davud, tahkik: Abdurrahman Muhammed Osman, Medine, t.y. (II.baskı)

Babanzade, Ahmed Naim, Tecrid-i Sarih Tercümesi, Ank.1978

Bağdadi, Ebubekir Ahmed b. Ali El-Hatib, Tarihü Bağdad ev Medinetü’s Selam, Beyrut, t.y.

Bayraktar, Mehmed, İslam Felsefesine Giriş, Ank. 1988

Bedevi, Abdurrrahman, Mezahibül İslamiyyin, Beyrut, 1973

Buhari, Muhammed b. İsmail, El –Camiüs Sahih, Beyrut, t.y.

____________________, Tarihü’l Kebir, İst, 1360

Bursevi, İsmail Hakkı, Ruhu’l Beyan, İst,1389

Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekr İbnül Kayyim El-Hanbeli, El-Menarü’l Münif Fi’s Sahihi ve’d Daif, Halep, 1403 (II.baskı)

Dıhlevi, Ahmed b.Abdurrahim, Huccetüllahil Baliğa, İz.yay. İst, 1994

Durmuş, Mehmed Ali, Mehdi Hadislerinin Tetkiki, A.Ü.İ.F., Ank. 1999 (Basılmamış yüksek lisans tezi)

Ebu Davud, Süleyman b. Eşas es Sicistani, Sünen-i Ebi Davud, Çağrı yay .İst.1982

Ebu Hayyan, El-Bahrü’l Muhit, Darü’l Fikr, Beyrut, 1992

El-Hakemi, Hafız b.Ahmed, Mearicü’l Kabul bi Şerhi Sülemil Vüsul İla İlmül Usul Fi’t Tevhid, Kahire, t.y.

El-Havfi, Ahmed Muhammed, Edebü’s Siyase Fi’l Asril Emevi, Darü’l Kalem, Beyrut, t.y.

Eliade, Mircea, Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu, (terc: Mehmet Aydın), Ank.1980

Ella Landau-Tasseron, ”The cyclial reform”: a study of the mujaddid tradition”, studia İslamica (terc:İ.Hakkı Ünal), İslami Araştırmalar,VI (4)

Elmalılı, Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Dağıtım, İst. t.y.

Emin El-Huli, El- Müceddidun Fi’l İslam, Kahire,1965

Emin, Ahmed, Duha’l İslam, Kahire, 1936 (I.baskı)

Ertürk, Mustafa, Metin Tenkidi Prensipleri Açısından Sahih-i Buhari’de ki Bazı Fiten Hadislerinin Değerlendirilmesi, MÜSBE, İst. 1995 (basılmamış doktora tezi)

_________________, Gelenek ve Yenileşme Açısından Tecdid Hadisi Hakkında Bir Değerlendirme, İSAM yay. İst, 1996

Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı Meal Tefsir, terc: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk, İst.1996

Ez-Zeynati, İlyas, ”Kıyametü’l Mesih”, El-Meşrik Dergisi, Beyrut, 1936

Ferruh, Ömer, Et-Tecdid Fil Müslim’in La Fil İslam, Darü’l Kütübi’l Arabi, Beyrut, 1986

Hakim En-Nişaburi, El Müstedrek Ales Sahihayni Fi’l Hadis, Riyad, 1968

Hammad, Nuaym b.El-Mervezi, Kitabü’l Fiten,Tahkik: Süheyl Bezzar, Beyrut, 1963

Hasan, Sa’d b. Muhammed, El Mehdiyyetü’l Fi’l İslam ,1953, (I.baskı)

Hatiboğlu, İbrahim, İslam’da Yenileşme Düşüncesi Açısından Modernistlerin Sünnet Anlayışı, MÜSBE, İst, 1986

Hatiboğlu, M.Said, ”Hilafetin Kureyşliliği” , A.Ü.İ.F.D.XXII, Ank, 1978

Herras, M.Halil, Faslü’l Makal Fi Ref’i İsa, Kahire,1969

Heysemi, Nureddin Ali b. EbiBekr, Mecmeuz Zevaid ve Menbeül Fevaid, Beyrut, 1982

Heytemi, İbn Hacer, Eş Şevaikül Muhrika (nşr:Abdurrahman b.Abdullah et-Türki-Kamil, Muhammed el Harrat), Beyrut, 1997

Hodgson, Marshall G.S, İslam’ın Serüveni, terc: Heyet, İst, 1993

I.Goldziher , El-Akide ve’ş Şeria Fi’l İslam (terc:M.Yusuf Musa v.dğr.) Kahire, 1946

İbn Adi, Ebu Muhammed Abdullah b.Adi b. Abdullah El Cürcani, El-Kamil, Beyrut, 1409

İbn Haldun, Mukaddime, (terc:Ahmed Cevdet Paşa), İst, 1275

İbn Hanbel, Ahmed Muhammed, Müsned, İst, 1992

İbn Kesir, Ebu’l Fida İsmail, Tefsirü’l Kur’anil Azim, Darül Fikr, Beyrut, 1401

İbn Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid El-Kazvini, Sünen, İst.1981

İbn Sa’d, İbn Muni’ El-Basri Ez Zuhri , Et –Tabakatü’l Kübra, Darü’s Sadr, Darü’l Beyrut, Beyrut, 1960

İbnü’l Esir, En-Nihaye Fi Garibi’l Hadis ve’l Eser (nşr: Tahir Ahmed Er-Razi-Mahmud Muhammed Et-Tenahi), Beyrut, 1968

İlhan, Avni, Mehdilik, Beyan yay., İzmir, 1976

Kari, Ali b. Sultan El-Herevi, Mirkatü’l Mefatih, Kahire, 1309

Keşmiri, Muhammed Enver Şah El-Hindi, Et-Tasrih bima Tevatera Fi Nüzulül Mesih (nşr:Abdulfettah Ebu Gudde), Halep,1965

Kırbaşoğlu, M.Hayri, İslam Düşüncesinde Sünnet, Ank. Okulu Yay., Ank.1996 (II.baskı)

_________________,”Gelenekselcilik ve Yenilikçilik Arasında Sünnet,”Bilgi ve Hikmet, say.7, 1994

_________________,”Hz. İsa’yı Gökten İndiren Hadislerin Tenkidi”, İslamiyat, III, 2000, sayı: 4

_________________, Alternatif Hadis Metodolojisi, Ank. 2002

_________________, İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ank. Okulu yay. Ank, 1999

Koçyiğit, Talat, Hadis Istılahları, Ank.1985 (II.baskı)

Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ank.1991 (7.baskı)

Kurtubi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, Et-Tezkire Fi Ahvalil Mevta ve’l Ahire, Kahire, 1985

Lings, Martin , Antik İnançlar ve Modern Hurafeler (terc: Nabi Avcı, Ufuk Uyan), İst.1991

Mazhar, Süleyman, Kıssatü’l Edyan, Beyrut, 1984

Mevdudi, Ebu’l A’la, Tefhimü’l Kur’an (terc:Muhammed Han Kayani v.dğr) İst. 1991

Mizzi, Hafız Cemaluddin Yusuf, Tehzibü’l Kemal Fi Esmair Rical, Beyrut, 1974

Mübarekfuri, İmam Hafız Ebu’l Ali Muhammed Abdurrahman Abdürrahim, Tuhfetü’l Ahvezi li Şerhi Camit Tirmizi, Mektebetü’s Selefiyye, Medine , t.y.

Münavi, Abdürrauf, Feyzü’l Kadir Şerhu Camiüs’ Sağir, Beyrut, 1972

Müslim, Ebu’l Hüseyin b.Haccac, Sahih-i Müslim, Çağrı Yay., İst.1992

Nesei, Ebu Abdurrahman Ahmed b.Şuayb b. Ali, Sünen, Beyrut, t.y.

Neşşar, Ali Sami, Neş’etü’l Fikril İslam, Kahire, 1977

Ocak, Ahmet Yaşar, Bektaşi Menakibnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İst.1983

Ömer, A.Hilmi, İsa Meselesi, İst.1931

Paçacı, Mehmed ”Hadiste Apokaliptisizm veya Fiten Edebiyatı” İslamiyat, c.1, s.35-53

Sami, Şemsettin, Kamusu’l A’lam, I-V, İst.1898

Sarıkçıoğlu, Ekrem, Dinlerde Mehdi Tasavvurları, Samsun, 1997

_________________,”Mehdi”,T.D.V.İslam Ansiklopedisi, Ank. 2003

Sarıtoprak, Zeki, İslam İnancı Açısından Nüzulü İsa Meselesi,Çağlayan yay.İzmir,1977

Seharenfuri, Halil Ahmed, Bezlü’l Mechud Fi Halli Ebi Davud, Darü’l Kütübi’l İlmiye,t.y.

Sehavi, Muhammed b. Abdurrahman b. Muhammed b. Şemsüddin, Mekasidü’l Hasene,

Suyuti, Celaluddin Abdurrahman Ebubekr, El Camiüs Sağir, Mısır,1973

Taberani, Ebu’l Kasım Süleyman b. Ahmed, El-Mu’cemü’l Evsat, Mektebü’l Mearif, Riyad, 1986

Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Tarihü’t Taberi, Beyrut,1988

Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa, Sünen, İst,1981

Ülken, Hilmi Ziya, İslam Düşüncesi, İst.1983

Ünal, Zeki, Nüzulü İsa Meselesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir,1982

Yaran, Rahmi,”Bidat”T.D.V.İ.A.,c.6,Ank.1982

Yavuz,Yusuf Şevki,”Mehdi”T.D.V.İ.A.,c.28, Ank. 2003

Zamahşeri, Cadullah Muhammed b. Ömer, El Keşşaf An-Hakaikil Gavaidid Tenzil ve Uyunu’l Ekavil Fi Vücuhu’t Te’vil, Beyrut,1947

Zehebi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b.Osman, Mizanü’l İ’tidal Fi Nakdir Rical, Darü’l İhtail Kütübil Arab,1963

_________________, Siyerü A’lamin Nübela, Müessesetü’r Risale, Beyrut,1990

1 Ebul Fadl Cemaludin Muhammed El- Ifriki İbn Manzur, Lisanü’l Arap, m-s-h mad. VI, 4196-9, Kahire, t.y.

2 Kurtubi,Ebu Abdullah Muhammed b.Abdullah, El- Cami Li Ahkami’l Kur’an, c.4, s.89, Kahire, 1985

3 Reşit Rıza, Tefsirü’l Menar, c.3, s.305

4 Şemsettin Sami, Kamusul A’lam, c.6, s.4284, İst, 1898

5 Zeki Sarı toprak, İslam İnancı Açısından Nüzulü İsa Meselesi, s.5, Çağlayan yay., İzmir, 1977

6 İbnü’l Esir, En-Nihaye Fi Garibi’l –Hadis Ve’l Eser, m-s-h mad., Beyrut, 1968

7 Taberi, Camiü’l Beyan An Te’vili’l Kur’an, c.6, s.144, Beyrut, 1988

8 İbn Manzur, a.g.e, a.y

9 Nisa(4), 172; Maide(5), 17,72,75; Tevbe(9), 30-31

10 Ali İmran , 45; Nisa(4), 157,171

11 Zeki Sarı toprak, a.g.e, a.y.

12 İbn Manzur, a.g.e., a.y.

13 Zeki Sarı toprak, a.g.e., a.y.

14 Mircea Eliade, Dinin Anlamı ve Fonksiyonu, s.99-100, Ank., 1980

15 Zeki Ünal, Nüzul-i İsa Meselesi, s.12

16 Mircea Eliade, a.g.e., a.y.

17 Zeki Sarı toprak, a.g.e., s.6

18 Süleyman Mahzar, Kıssatu’l Edyan, s.317, Beyrut, 1984

19 A.Hilmi Ömer, İsa Meselesi, s.14, İst, 1931

20 Seyyid Emin Ali, Ruhul İslam, s.220

21 Süleyman Mahzar, a.g.e., s.359

22 Martin Lings, Antik İnançlar ve Modern Hurafeler (terc:Nabi Avcı, Ufuk Uyan) s.32, İst, 1931

23 Zeki Sarıtoprak, a.g.e., s.8

24 A.Hilmi Ömer, a.g.e., s.13

25 Zeki Sarı toprak.g.e., s.10

26 A.g.e., a.y.

27 Zeki Sarı toprak, a.g.e., s.20

28 İlyas Ez-Zeynati, Kıyametü’l Mesih, s.81-89, El-Meşrık Dergisi, Beyrut, 1936

29 Muhammed Fuad Abdülbaki, El Mu’cemü’l Müfehres, s.370-371, İst, 1982

30 Hafız b. Ahmed El-Hakemi, Mearicü’l Kabul, c.2,s.88-89, Kahire, t.y.

31 Al-i İmran(3) ,59

32 Meryem(19) ,21

33 Al-i İmran(3) ,35-37

34 Meryem(19) ,18-21

35 Meryem(19) ,22-26

36 Meryem(19) ,28-33

37 Nisa(4) ,121

38 Enam(6) ,85

39 Maide(5) ,110

40 Al-i İmran(3) ,50-51

41 Al-i İmran(3) ,49; Maide(5) ,110-115

42 Al-i İmran(3) ,52

43 Nisa(4) ,157-158

44 İbn Kesir, Tefsirü’l Kur’an-il Azim, c.1, s.366-368, Darül Fikr, Beyrut, 1401

45 Al-i İmran(3) ,37

46 Nisa(4) ,157-158

47 İbn Manzur, A.g.e., III, 961

48 A.g.e., a.y.

49 Al-i İmran(3), 37; Maide(5)117

50 Zümer(39) ,42

51 Mahmud b.Ömer b. Muhammed ez Zamahşeri, El –Keşşaf, c.1, s.360, Beyrut, 1947

52 M.Halil Herras, Faslü’l Makal Fi Ref’i İsa , s.10, Kahire, 1969

53 A.g.e., a.y.

54 İbn Kesir, Tefsirü’l Kur’an’il Azim, c.1, s.366

55 İbn Kesir, A.g.e., a.y.

56 Süleyman Ateş, Çağdaş Kur’an Tefsiri, c.2, s.50

57 Enbiya(21), 34-35

58 Salih Akdemir, Hıristiyan Kaynaklarına ve Kur’an-ı Kerim’e göre Hz. İsa, s.246(Basılmamış Doktora

Tezi) Ank, 1992

59 Ebu’l A’la El-Mevdudi, Tefhimü’l Kur’an, c.4, s.48, İst, 1991

60 İbn Manzur, A.g.e., VIII, s.129-131

61 Nisa(4) ,157-158; Al-i İmran(3) ,55

62 İbn Kesir, A.g.e., c.1, s, 366

63 Buhari, El-Camiüs Sahih, Bed’ül Halk, 16, Beyrut, t.y.

64 Mahmud Ebu’l Fadl El-Alusi, Ruhul Meani, c.6, s.12, Darü’l İhyaut Türas El Arabi, Beyrut, t.y.

65 Ebu Hayan El –Endelüsi,El Bahrü’l Muhit,c.2,s.473,Darü’l Fikr,Beyrut,1992

66 Süleyman Ateş,A.g.e.,c.2,s.50

67 A.g.e,a.y.

68 İsmail Hakkı Bursevi,Ruhul Beyan,c.1,s.513,İst,1308

69 Ethem Ruhi Fığlalı ,”Mesih ve Mehdi Üzerine”,s.186-187,A.Ü.İ.F.D.,XXV

70 Al-i İmran(3),46

71 Nisa(4), 159

72 Zuhruf(43), 61

73 Celal Yıldırım, Asrın Kur’an Tefsiri, c.2, s.912

74 M.Halil Herras, Faslü’l Makal, s.18, Kahire, 1969

75 Zamahşeri, Keşşaf, c.4, s.254

76 A.g.e., A.y.

77 Zamahşeri, a.g.e., c.1, s.576

78 A.g.e, c.4, s.254

1 Muhammed Enver Şah El- Hindi El- Keşmiri, Et-Tasrih bima Tevatera Fi Nüzulül Mesih, s.272, Halep,

1965

2 Mustafa Abdülkadir Ata, El –Mesih İsa Ve Nüzulühü Ahirzeman Ve Kıtalühüddeccal, s.10-50, Kahire,

1989

3 Keşmiri, a.g.e, s.20-75

4 Buhari, Buyu’, 102,Mezalim,31; Tirmizi,Fiten,54; Ahmed b. Hanbel; Müsned, II,240,272,290,394,538

5 Buhari, A.g.e., Enbiya,49

6 Nisa(4),159

7 İbn Mace, Sünen, Fiten, 73

8 Nuaym b. Hammad El Mervezi, Kitab’ül Fiten, s.342-392, Beyrut, 1963

9 Hakim En –Nişaburi, El- Müstedrek Alessahihayni Fil Hadis, c.4, s.396, Riyad,1968

10 Şihabuddin Ahmed b. Ali İbn Hacer El Askalani, Fethul Bari, c.4, s.44, Bulak, 1303

11 Müslim, Sahih, Fiten,110

12 Tirmizi, Sünen, Fiten, 59

13 El-Hakim, A.g.e., c.4, s.92

14 Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI,75

15 Nureddin Ali B. Ebi Bekr El-Heysemi , Mecmeuz Zevaid ve Menbeül Fevaid, c.7, s,,354, Beyrut, 1982

16 İbn Mace, Fiten, 33

17 Buhari A.g.e., Tabirü’r Rüya, 11,33; Enbiya, 48, Fiten, 26; Müslim, İman 273,275,277;

Müsned,II,22,39,144,154

18 Müslim, İman, 247; Ebu Davud, Fiten, 1

19 Buhari, Menakıb, 28

20 Ahmed b. Hanbel, A.g.e., II,298

21 Müslim, A.g.e., İman, 259; Nesei, Sünen, Salat,1

22 Ahmed b. Hanbel, A.g.e., II,298-99

23 Müslim, Ag.e., Fiten,34

24 Ahmed b. Hanbel, A.g.e., Fiten,34

25 Zeki Sarı toprak, A.g.e., s.85

26 A.g.e., s.85-86

27 Müslim, A.g.e., Fiten,110

28 Zeki Sarı toprak, Ag.e., s.86

29 İsmail b. Muhammed El- Cerrahi El-Acluni, Keşfül Hafa ve Nüzulil İlbas Ammeştehere minel Ehadis Ala

El Sinetinnas, c.2, s.552, Kahire t.y.

30 Ahmed b. Hanbel, A.g.e., V,13

31 Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed El-Kurtubi, Et-tezkire Fi Ahvalil Mevta ve’l Ahire, c.2, s.415,

Kahire,1985

32 Buhari, A.g.e., Enbiya,49, Müslim, A.g.e, İman,249

33 El –Askalani, Fethul Bari , c.XIII, s.253

34 Ali b.El-Sultan El-Kari, Mirkatü’l Mefatih, c.V, s.221, Kahire, 1309

35 Mevdudi, Tefhimü’l Kur’an, c.4, s.483

36 Müslim, A.g.e., Fiten ,116; Ahmed b. Hanbel, A.g.e., II,166

37 Nuaym b. Hammad, Kitabül Fiten, s.355

38 Kurtubi, Tezkire, c.2, s.424

39 Ahmed b. Hanbel, A.g.e., s,278; Nesei, A.g.e, Cihad,41

40 Kurtubi, A.g.e., c.2, s.421

41 Zeki Sarı toprak, A.g.e, s.100

42 Ahmed b. Hanbel, A.g.e, II,406-407

43 A.g.e. II, 406-437

44 Zeki Sarı toprak, A.g.e., a.y.

45 Reşit Rıza, Tefsirül Münir, c.3, s.316-317

46 A.g.e., a.y.

47 Zeki Sarıtoprak, A.g.e., s.102

1 İbn Manzur, Lisanü’l Arab, Mehdi mad.

2 Ahmed Emin, Duhal İslam, c.2, s.235, Kahire, 1936

3 A.g.e., a.y., s.236

4 Sa’d b. Muhammed b.Hasan, El- Mehdiyyetü’l Fil İslam, s.46, 1953.

5 Avni İlhan, Mehdilik, s.15, Beyan Yay, İzmir, 1976

6 Ekrem Sarıkçıoğlu, ”Mehdi”, T.D.V.İ.A., s.369, c.28, Ank, 2003

7 A.g.e., a.y.

8 A.g.e., a.y.

9 Avni İlhan, A.g.e., s.18

10 Ekrem Sarıkçıoğlu, A.g.e., a.y.

11 A.g.e., a.y.

12 A.g.e. a.y.

13 Ekrem Sarıkçıoğlu, Dinlerde Mehdi Tasavvurları, s.39

14 M.Fuad Abdülbaki,El –Mu’cemü’l Müfehres, h.d.y. mad.

15 İbn Haldun, Mukaddime, c.2, s.787-789, İst, 1275

16 Necmeddin Cafer b. Muhammed El-Askeri, El Mehdi El Mevude-i Muntazar, c.1, s.14-34, Beyrut, 1997

17 Abdurrahman Bedevi, Mezahibül İslamiyyin, c.2, s.71-82, Beyrut, 1973

18 Ahmed Muhammed El-Havfi, Edebü’s Siyase Fi’l Asril Emevi, s.71-73, Darül Kalem, Beyrut ,t.y.

19 I.Goldziher, El-Akide Ve’ş Şeria Fil İslam (ter:M.Yusuf v.dğr.) s.191-196, Kahire, 1946

20 Yusuf Şevki Yavuz, T.D.V.İ.A., ”Mehdi”, s.372, c.28, Ank, 2003

21 Goldziher, A.g.e, s.193-195

22 Ahmed Emin,A.g.e, s.241,243

23 Hüseyin Atvan, Ed-Da’vetül Abbasiye, s.138-145, Beyrut, 1984

24 Müslim, Sahih, II, Cenaiz, Bab: 4, Hadis no: 7(920)

25 Ebu Nuaym, Hılyetül Evliya, c.1, s.64

26 Ahmed Emin, A.g.e., c.3, s.236

27 İbn Muni El- Basri Ez-Zuhri İbn Sa’d , Et-Tabakatül Kübra,c.5, s.333, Darüs Sadr, Darül Beyrut, Beyrut,

1960

28 İbn Haldun, A.g.e, c.2, s.185

29 Tirmizi, Sünen, Bab: 52, Had no: 2230,2231; Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Had no: 4282

30 İbn Mace, Sünen, 36, Fiten, Bab: 34, Had no: 4082(II-1366)

31 Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Had no: 4286, (IV-475)

32 A.g.e, A.y., Had no: 4290, (IV-477)

33 İbn Mace, A.g.e., A.y., Had no: 4084

34 Müslim, A.g.e, 52, Fiten, Bab: 18, Had no: 69, III,2235

35 Muhammed Şemsul Hakk Azimabadi, Avnül Mabud Şerhü Süneni Ebi Davud, c.9, s.367, Medine, t.y.

36 Tirmizi, Sünen, 31, Fiten, Bab: 46, Had no: 2223

37 Buhari, Sahih, 60, Enbiya, Bab: 49; Müslim, Sahih, 1, İman, Bab: 71, Had no: 242

38 Müslim, Sahih, 1, İman, Bab: 71, Had no: 243; İbn Mace, Sünen, 36, Fiten, Bab: 33

39 Tekvir (81), 4

40 İbn Hacer El-Askalani, Fethul Bari, c.6, s.91

41 Buhari, Sahih, Enbiya, 49

42 Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 411

43 A.g.e., VI, 75

44 İbn Mace, Sünen, 36, Fiten, Bab: 24, Had no: 4039

45 Ahmed Emin, Duhal İslam, c.3, s.238

46 A.g.e., A.y.

1 Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Bab: 1, Had no: 4284, (IV,474)

2 Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Bab: 1, Had no: 4285, (IV,474-475)

3 Tirmizi, Sünen, Bab: 52, Had no: 2230

4 Tirmizi, Sünen, Bab: 52, Had no: 2231

5 İbn Mace, Sünen, Bab: 34, Had no: 4085(IV-505)

6 Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 184

7 İbn Mace, Sünen, Bab: 34, Had no: 4086, (II-1368)

8 İbn Mace, Sünen, Bab: 34, Had no: 4087, (II-1368)

9 Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Bab: 1, Had no: 4290, (IV,477)

10 İbn Mace, Sünen, 36, Fiten,Bab:34, Had no: 4082 (II,1366)

11 İbn Mace, Sünen, 36, Fiten, Bab: 34, Had no: 4084, (II,1367)

12 Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Bab: 1, Had no: 4290, (IV,477)

13 Ebu Davud, Sünen, 35, Mehdi, Had no: 4282, (IV,472-473)

14 A.g.e., Had no: 273

15 Tirmizi, Sünen, 31, Fiten, Bab: 53, Had no: 2232

16 Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 21-22; A.g.e, III, 27; A.g.e, III, 37; A.g.e, III, 52

17 A.g.e., III, 37

18 Ebu Davud , Sünen, 35, Mehdi, Had no: 4286, (IV,475-476)

19 A.g.e., A.y.

20 A.g.e., A.y., Had no: 4288

21 İbn Mace, Sünen, 36, Fiten,Bab: 34, Had no: 4088

22 İbn Mace, Sünen, 36, Fiten,Bab: 24, Had no: 4039

23 Talat Koçyiğit, Hadis Istılahları, s.397, Ank, 1985

24 A.g.e., A.y.

25 İbn Haldun, Mukaddime, c.2, s.185

26 İbn Haldun , A.g.e., c.2, s,185

27 İsmail Hakkı İzmirli, Mehdi Meselesi, s.390

28 A.g.e., A.y.

29 Azimabadi, Avnül Ma’bud Şerhü Süneni Ebi Davud, c.11, s.362

30 Hafız Ebul Ali Muhammed Abdurrahman Abdurrahim El Mübarek Furi, Tuhfetül Ahvezi Li Şerhi Camiit