Gimnastikaning vujudga kelishi va tarixi

Yangi davr gimnastikasi

Y.A.Komenskiyning asarlari va uning didaktik tamoyillari tizimi XVIII asr pedagogika klassiklari Jan Jak Russo (1712-1778) va ayniqsa, Pestalotssi (1746-1827) dunyoqarashlarinitig taraqqiyotiga yordam berdi. В ularning jismoniy tarbiya sohasidagi xizmatlari shundan iboratki, ular gimnastikaning chinakam tiklanishiga turtki berishdi. Russo jismoniy mashqlar inson tanasini mustahkamlaydi va toblaydi, kuch va harakat sifatlarining rivojlanishi uchun kerakli sharoit yaratib beradi, hayotda uchraydigan qiyinchiliklarni yengish uchun tayyorlaydi, aqliy va jismoniy kamol topishga hamda salomatlikni mustahkamlashga yordam beradi, deb hisoblagan.

Pestalotssi bolalarda mavjud bo’lgan kuch va jismoniy sifatlarni mashq orqali rivojlantirishni jismoniy tarbiyaning asosiy maqsadi, deb bilgan. Ufikrlash va harakat qilish qobiliyatini rivojlantirishni keyingi o’ringa qo’yish muhim, deb hisoblagan. Buninig uchun bo’g’inlardagi eng oddiy harakatlar - eng yaxshi mashqlar bo’ladi, chunki har qanday murakkab harakat ana shunday oddiy harakatlardan tarkib topadi, deb

aytadi, Bo’g’in gimnastikasi esa harakatli o’yinlar va qo’l mehnati o’rnini bosib borishi kerak boladi, deb ta’kidlaydi. Albatta, bu bilan u bo’g’in mashqlarining ahamiyatiga haddan tashqari yuqori baho berib yuborgan edi, shunga qaramay, u ishlab chiqqan tahliliy uslub o’sha zamon gimnastikasi uchun muhim ahamiyat kasb etgan va keng qo’llanilgan. Pestalotssi - gimnastika nazariyasi va usiubiyatining asoschilaridan biri, uning

«bo’g’in harakatlari» esa hozirgi erkin mashqlarning namunasidir.

Russo, Pestalotssi va boshqa o’z zamonasi demokratik pedagogika arboblarining ilg’or g’oyalari G’arbiy Yevropa mamlakatlarining burjua ziyolilari tomonidan qo’llab- quvvatlanar edi. Bu sohada amaliy ishlar ilk bor Germaniyada boshlandi. XVIII asrning 70-yillarida ayrim shaharlarda yangi turdagi maktablar - filantropinlar tuzila boshlandi. Bu maktablarda nemis milliy gimnastikasi yuzaga kela boshladi.

Fit (1763-1836) va Guts-Mutslar (1759-1839) filantropinlardagi gimnastikaning eng mashhur rahbarlari edi. Ular o’zlariga ma’lum bo’lgan jismoniy mashqlarning hammasidan foydalanishgan. Fit uchjildli asarida gimnastika haqidagi nazariy va amaliy ma’lumotlarni bayon qilib bergan, Bu mashg’ulotlardan maqsad - salomatlikni mustahkamlash, kuch va harakat tezligini rivojlantirish, qaddi-qomatning chiroyli bo’lishiga erishish, aqliyrivojlanish va ruhiy faoliyatga ko’maklashishdir, deb hisoblardi. Fit o’z asarida bir qancha qimmatli uslubiy ko’rsatmalar beradiki, ular hanuzgacha o’z ahamiyatini yo’qotmagan (bular mashqlarning ketma-ketligi, yengil mashqlardan asta-sekin qiyinlariga o’ta borish haqidagi, o’quvchilarning faolligi, mashg’ulotga boigan qiziqishi, ularning shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish va boshqalar to’g’risidagi ko’rsatmalardir).

Guts-Muts ko’pginu gimnastika mashqlari, jumladan,

gimnastika jihozlarida bajariladigan mashqlar texnikasini ishlab chiqdi. Ushbu mashqlarda harakat shakliga katta ahamiyat beradi. Guts-Mutsning «O’smirlar uchun gimnastika» kitobi bir qancha mamlakatlarda keng tarqalib, gimnastikaning kasbiy-amaliy va sport turi sifatida taraqqiy etishiga katta turtki bo’ldi. Kitobda yakkacho’p, qo’shpoya vahalqada bajariladigan ko’pgina mashqlar tasvirlangan edi. Kitobda mashg’ulotlar jarayonida o’qmchilarning o’zaro musobaqalashuvi rag’batlantirilib, mashqlarning ijro etilishi aniq bo’lishiga qo’yiladigan talablarga e’tibor berilgan.

XVIIIasr oxirlariga kelib, hozirgi zamon gimnastikasining nazariy asoslari namoyon bo’la boshladi.

6.