Gigiyenaning predmeti va metodlari

Psixogigiyena.  Psixologik  zo’riqish,  sabablari  va  ularning  oldini  olish.  Sog'lom 

turmush tarzining muhim omillaridan biri psixogigiyena bo'lib, insonning psixik jihatdan 

salomatligini  asrash  va  saqlashga  qaratilgan  maxsus  tadbirlar  tizimidir.  Bu  borada  V.F. 

Matveev tomonidan olib borilgan tadqiqotda qimmatli fikrlar o'z ifodasini topgan bo’lib, 

u psixogigiyena asoslarini: 1) yosh psixogigiyenasi, 2)  mehnat va o'qish psixogigiyenasi, 

3)  turmush  psixogigiyenasi,  4)  oila  va  jinsiy  hayot  psixogigiyenasi,  5)  jamoa 

46 

 

psixogigiyenasi kabi turlarga ajratadi. 

Yoshga  aloqador  psixogigiyena  -  tarbiya  bilan  o'qishning  dinamik,  uzluksiz,  izchil 

o'zaro  bog'liq  jarayonidir.  Kishining  xarakteri  bolalikdan  shakllanib  boradi,  unga  ota-

onasi,  yaqin  qarindoshlari,  o'rtoqlari,  begonalar  qanday  ta’sir  etishlariga  qarab  bola 

indamas,  qo'rqoq,  psixoastenik  belgilari  bor  yoki  erka-tantiq,  arzanda,  injiq,  jizzaki, 

dag'al qo'rs, darg'azab, shafqatsiz, berahm yoki og'ir-vazmin bo'ladi. 

O'smirlik va o'spirinlik yoshida, ayniqsa, oson ta’sirlanish, ruhan shikastlanish kuchli 

bo'ladi.  Organizm  jismoniy  voyaga  yetishi  bilan  barobar  yigit  va  qizlarning 

dunyoqarashi,  atrof-muhitni  idrok  etishi  о’zgaradi.  Ularda  o'z  mustaqilligini  tasdiqlash 

jarayoni  ro'y  beradi,  bu  albatta,  taqlid  qilishlar  bilan  hayotda  o'z  yo'lini  topishiga 

urinishlarda  kuzatiladi.  Hissiyotlarning  shakllanib  borishi  kitob,  san’at,  musiqa,  turli 

mashg’ulotlar hamda sportga nisbatan mehrni yuzaga keltiradi. Sog’lom avlodni voyaga 

yetkazish  jarayonida  muhim  ahamiyatga  ega  bo'lgan  obyektiv  omillar  bilan  bir  qatorda 

subyektiv  omillar,  ularning  mohiyati,  yosh  avlod  ta’lim-tarbiyasiga  ko'rsatadigan  ta’sir 

kuchi, ulardan pedagogik faoliyat jarayonida samarali foydalanish shartlari, shuningdek, 

shaxsning har jihatdan kamol topishida oilaning o'ziga xos katta o'rni bordir. 

Har  bir  odam  muayyan  vaqt  mobaynida  maqsadga  muvofiq  biror  faoliyat  turini 

ma’lum  samaradorlik  bilan  bajarish  qobiliyatiga  ega  bo‘ladi.  Odamning  ish  sharoiti  va 

psixofiziologik  imkoniyatlariga  ko‘ra  maksimal,  optimal  va  pasaygan  ish  qobiliyatini 

kuzatish mumkin. 

Aqliy  va  jismoniy  ish  qobiliyati  nerv-psixik  sohaning  talay  darajada  faollashishini 

talab  etadigan  ishni  bajarishda  odamning  potensial  aqliy  ish  qobiliyatini,  nerv-muskul 

tizimi esa jismoniy ish qobiliyatini tashkil qiladi. 

Sog‘lom turmush tarzi bir necha asoslardan tarkib topgan hayotiy faoliyat shakli bo'lib, 

ushbu  asoslarning  har  biri  o‘zining  nazariy  va  amaliy  xususiyatlariga  ega.  Sog‘lom 

turmush  tarzi  ko‘nikmalari  bilan  qurollantirishda  yoshlarning  psixo-fiziologik 

xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  faoliyat  olib  borish  shaxs  sog  lom  turmush  tarzini 

shakllantirish jarayonida qulay sharoitlar yaratadi. Shu bilan birga o‘qituvchi va o'quvchi 

quyidagilarga e’tibor berishi lozim: 

-  ta’lim  muassasalarida  optimal  psixologik mikroiqlimni  yaratish, uning  rivojlanishi 

uchun imkoniyatlar yaratish; 

-  ta’lim  muassasalarida  optimal  psixologik  mikroiqlimni  yaratishda,  milliy  va 

umuminsoniy qadriyatlardan har tomonlama foydalanish. 

Psixogigiyena  haqida  ma’lumot  berilganda  psixologik  zo  riqishning  sabablari  va 

ularning oldini olish, yoshlarga jamiyatda o‘z o‘mini topib, uni boshqarish, o‘z taqdirini 

hal  qilish  va  maqsadlarini  amalga  oshirishda  gigiyenik  ta’lim-tarbiya  berishning 

ahamiyati,  ularni  har  tomonlama  sog‘lom  qilib  o‘stirish  va  ularda  bolalikdan  o‘z 

salomatligini  qadrlash  mas’uliyatini  kuchaytirish,  gigiyenik  tayyorgarlikni  oshirish 

zarurligini  uqtirish  va  unga  sharoit  yaratish  usullarini  o'rgatish  masalalariga  e’tibor 

qaratiladi.