Gigant planyetalar va ularning yo’ldoshlari ryeja

Gigant planyetalar va ularning yo’ldoshlari
 RYEJA:

1. 
   Gigant planyetalar haqida umumiy malumot.
   

1. 
   Gigant planyetalarning xususiyatlari.
   

1. 
   Gigant sayoralarning yo’ldoshlari va xalqalari. 
   

To’rtta gigant sayyoraning eng kattasi quyoshga eng yaqini yupityerdir.

 1.yupityer. 2.Saturn. 3.Uran. 4. Nyeptun.

 Hamma gigant planyetalarning o’z o’qi atrofida aylanishi tyez, zichigi kam bo’ladi. Gigant planyetalar Quyoshdan juda uzoqda bo’lgani uchun ularning tyempuraturasi juda past.

 1.yupityer -145S, Saturn -180S, Uran -225S, Nyeptunda bundan ham past. Gigant planyetalar atmosfyerasi asosan molyekulyar holdagi vodoroddan iborat. Yupityerning eng katta 4 ta yo’ldoshini durbinda ham ko’rish mumkin. Hammasi bo’lib 16 ta yo’ldoshi mavjud. 

 1. Yevropa. 2. Kallisto. 3 Ganimyed. 4. I o.

Saturn. 6- sayyora bo’lib, d=120536 km. Vodorod va Gyeliydan tashkil topgan. Saturnning jami 17 ta yo’ldoshi mavjud. Yo’ldoshlardan eng yirigi Titan (saturnning), ular diamyetrlar bo’yicha oydan 1,5 marta katta. Titan, atmosfyerasi azotdan tashkil topgan yagona yo’ldoshdir.

 Uran. 7-sayyora. D=51000km, Quyoshgacha bulgan masofa 2871mln km. Zichligi 1,26 g/sm3. Atmosfyeraning tarkibi: Vadorod 85%,gyeliy12%,myetan3%. Quyosh atrofida aylanish davri. T= 84 yil. O’z o’qi atrofida aylanishi davri 17 soat 14 minut. Vyenyera kabi hamma planyetalarning aylanish yo’nalishiga qarama-qarshi.

1.yubriyeli d=1169 km. 2. Ariyel d=1188 km. 3. Obyeron d= 1523 km 

4. Titaniya d= 1578 km 5. Miranda d 472 km

 

 Nyeptun. 8- sayyora d= 49528 km. Nyeptunning 8ta yo’ldoshi mavjudligi aniqlangan. 

Sayyora nomi	Quyoshdan uzoqligi	Diamyetiri kilomyetr	Aylanish davri	Quyosh atrofida aylanish davri	Yo’ldoshlar soni
5 yupityer		142984km	9 soat 55min	250yer yili	16ta
6 Saturn	1427m.l n km	120536 km	10 soat 40min		17ta
7 Uran	2871mln km	510000km	17 soat 14min	84 yil	15ta
8 Nyeptun	4499mln km	49528 km	15.8soat	165 yil	8ta
9 Pluton	5912 mln km(40) a.b	2300km	6.4 sutka	248 yil	Xaron.

 1. Triton.d= 2705 km, Protyey d= 416 km. Nyeptunning quyoshdan uzoqlik masofasi R_ķ 4499 mln km. Atmosfyera sirtidagi harorat 220 S, zichligi 1,67 g \sm³. Yadrosining diamyetri 1400 km. Manitiya qalinligi 150000000 km. Quyosh atrofida aylanish davri 165 yil.

 Pluton. 9- sayyora d= 2300 km. Quyoshgacha bo’lgan masofa 5912 mln km =40a.b.sirti muz, muzlagan myetandan iborat. Kyeyin muzlik Manitiya, yadro. Zichligi 0,7 – 1,2 g\sm³.

Quyosh atrofida aylanish davri 248 yil

Yo’ldoshlardan eng yirigi–TITAN (Saturning yo’ldoshi) va GANIMYED (yupityerning yo’ldoshi). Ular diamyetrlari bo’yicha Oydan 1,5 marta va Myerkuriydan ozgina katta. Titan atmosfyerasi asosan azotdan tashkil topgan yagona yo’ldoshdir.

 Yupityer yo’ldoshi- Ioda harakatdagi bir nyecha vulqon borligi fotosuratga olingan. Hamma yo’ldoshlar hatto eng mayda, kattaligi taxminan 20km bo’lgan Marsning yo’ldoshlari ham asosan myetyeorit urilishidan paydo bo’lgan kratyerlar bilan qoplangan.

 Yupityerning 4 ta eng yirik yo’ldoshini durbinda ham ko’rish mumkin. Tyelyeskop yordamida yo’ldoshlarni bir nyecha soat yordamida kuzatib, ular qanday masofaga siljiyotganini, ba’zan yupityer bilan yer oralig’idan o’tayotganini ko’rish mumkin. Yo’ldoshlarning bunday tutilishlari takrorlanishini kuzatib borgan Ryomyer XVII asrda yorug’likning tarqalish tyezligining chyetlanganligini kashf etdi va bu tyezlikning qiymatini aniqladi ( s=3*10⁸m/syek) 

 Yupityer va Saturnning uzoq yo’ldoshlari juda kichik bo’lib shar shaklida emas; Ularning ba’zilari o’z sayyorasi atrofida sayyoraning o’z o’qi atrofida aylanishiga qarama-qarshi yo’nalishda bo’ladi.

 Gigant sayyoralar uchun ularning atrofida ko’p yo’ldoshlarning aylanishigina emas, shuningdyek, xalqalarning ham mavjud bo’lishi xaraktyerlidir. Saturnning xalqasi tutash bo’lmay balki ko’p mayda zarralardan tashkil topgan bo’lishi haqidagi nazariya tasdiqlandi. Yaqinda Uran va yupityer atrofida juda xira va ingichga xalqalar borligi ma’lum bo’ldi. Ularning ravshanligi Saturn xalqalari ravshanligiga qaraganda juda xiradir.