Gidrotexnika

Suv energiyasini s o ‘ndirgichlar turlari:
a
— shashka; 
b —
pirs; 
d
— tishli; 
e
— ajratuvchi; 
f, g —
devorli (ostonali); 
h
— birgalikdagi 
devor va shashka; / — vodosliv oxiridagi parchalovchi; 
4
— planda bir chiziqli yoki burchak 
ostidagi past bo'yli shashkalar; 
к
— o‘tkir uchli tirqishli suv urilma quduq.
Shashkalar va pirslar 
(2.24-zr, 
b
r a s m ) suv u r i l m a d a m a ’l u m b a l a n d l i k d a
o ' r n a t i l a d i va u l a r a m a l d a e n g k o ' p ish l a ti la d i. S h a s h k a l a r n i n g b a l a n d l i g i ,
k en g lig i y o k i u z u n l i g i d a n k i c h i k , p i r s l a r d a e s a a k s i n c h a b o 'l a d i . B u n d a y
s o ' n d i r g i c h l a r s h a x m a t t a r t i b i d a b i r - u c h q a t o r d a jo y l a s h t i r i l a d i .
S o ' n d i r g i c h l a r n i n g s h a k l l a r i t u r l i - t u m a n . S h a s h k a y o k i p i r s l a r n i n g
b a ’z i l a r i t i r q i s h l i d e v o r h o s i l q i l a d i v a b a l a n d l i g i b o ' y i c h a t i r q i s h s i z
(q irq i lm a g a n ) d e v o r la r esa tishli s o 'n d i r g i c h d e b ata la d i ( 2 . 2 4 - d r a s m ) . T i s h la r
p l a n d a o q i m n i p a r c h a l a y d i va u n i n g b i r q i s m i n i s u v y u z a s ig a y o 'n a l t i r a d i .
T i r q i s h s i z d e v o r l a r
su v urilm a devorlar
d e b a t a la d i.
O q i m n i ken g lig i b o ' y i c h a b ir te k is t a q s i m l a s h y o k i u n i n g y o ' n a l i s h i n i
o 'z g a r t i r i s h u c h u n
ajratuvchi 
( r a s t e k a t e l ) s o ' n d i r g i c h l a r ( o q i m g a n i s b a t a n
p i r s l a r n i n g b u r c h a k o s t i d a j o y l a s h g a n k o 'r i n i s h i ( 2 . 2 4 - e r a s m ) va d e v o r l i
109

---

( o s t o n a l i ) a j r a t u v c h i s o ‘n d i r g i c h l a r x i z m a t q i la d i ( 2 .2 4 - / ,
g
r a s m ) .
D ev o r 
va 
s h a sh k a
k o 'r i n i s h i d a g i s o ‘n d i r g i c h l a r n i n g b irg a l ik d a g i k o n s tr u k s iy a s i h a m
ish la ti la d i (2 .2 4 -A r a s m ) . D e v o r v a s h a s h k a n i n g b ir g a l ik d a g i k o n s tr u k s iy a s i, 
u l a m i n g a l o h i d a h o l a t i d a n k o ‘ra suv e n e rg iy asin i s o ‘nd irish i s a m a r a l i boMadi.
S o ' n d i r g i c h l a r n i n g k o ' r i b o ' t i l g a n t u r l a r i d a n t a s h q a r i v o d o s l i v n i n g suv 
q u y i l i s h i q i r r a s i s o ' n g i d a o ' r n a t i l g a n s u v p a r c h a l o v c h i ( r a s s h i p i t e l )
s o ' n d i r g i c h l a r h a m ish l a ti la d i ( 2 . 2 4 - / r a s m ) .
Y u q o ri g ' a d i r - b u d u r l i k k a eg a suv u r i l m a n i o ' m a t i s h b ila n suv en e rg iy asin i 
s o ' n d i r i s h h o lla ri a m a l d a u c h r a y d i . Suv u r i l m a plitasi p a s t
b o ‘yli sh a sh k a la r 
b i l a n p l a n d a b i r c h i z i q l i yoki b u r c h a k o s t i d a q ilib q o p l a n a d i (2.24-y r a s m ) .
S u v e n e r g i y a s i n i s a m a r a l i s o ' n d i r i s h
o ‘tk ir uchli 
( n a y z a s i m o n )
tirq ish li 
suv urilm a quduq 
b i l a n h a m a m a l g a o s h ir ili s h i m u m k i n (2.24-A: r a s m ) .
E n e r g i y a s o ' n d i r g i c h l a r n i n g o ' l c h a m l a r i g i d r a v l i k h i s o b l a r a s o s i d a
b e l g i l a n a d i h a m d a I v a II s in fli i n s h o o t l a r u c h u n m o d e l d a t e k s h i r i b
k o ' r i l a d i .
S u v u r i l m a n i n g u z u n l ig i e n e r g i y a s o ' n d i r i s h u s u li g a b o g 'l i q b o ' l i b , b u
u z u n l i k g id r a v l ik s a k ra s h y u z b e r is h i u c h u n y e t a r li b o ' l i s h i s h a rt . I n s h o o t
o s t i d a n s in g ib o ' t a d i g a n f iltra t s iy a o q i m i n i n g b o s i m i suv u r i l m a n i k o ' t a r i b
y u b o r rp a s lig i t i c h u n u y e t a r li m i q d o r d a q a l i n va o g ' i r b o ' l i s h i s h a r t . S u v
u r i l m a n i n g qalin ligi 0 ,5 m d a n k a m b o 'lm a s lig i kerak. Suv u r i l m a c h e g a r a s id a
filtratsiy a siivlarini c h i q a r i b y u b o r i s h u c h u n te s k a r i f iltr v a d i a m e t r l a r i 0,1 
m li te s h ik la r o 'r n a t i l i b , u l a r b i r - b i r l a r i d a n 1,0— 1,5 m o r a li q d a jo y la sh tirilad i.
S u v u r i l m a t u b i n i n g kengligi b i r xil y o k i p a s t k i b i e f t o m o n k e n g a y ib
b o r i s h i m u m k i n . S u v u r i l m a n i n g k o ' n d a l a n g k e s i m y u zi t o ' g ' r i b u r c h a k l i
y o k i t r a p e t s i y a s h a k l i d a b o 'l a d i .
Q uyi tu ta sh tiru v c h i qism b irla sh tiru v c h i d ev o rlari 
o ' r t a q i s m n i k e t u v c h i
k a n a l b ila n b irla sh tirish u c h u n x i z m a t qiladi. U l a r tesk ari d e v o r , k e n g a y u v c h i 
t e s k a r i d e v o r , s h o ' n g ' u v c h i d e v o r , q iy s h i q d e v o r v a h o k a z o k o ' r i n i s h l a r d a
b o ' l a d i ( 2 .2 5 - r a s m ) .
R o s t l a g i c h o r a l i q l a r n i n g k e n g lig ig a t e n g y o k i b i r m u n c h a k a t t a b o 'l s a ,
t e s k ari d e v o r , k e n g a y u v c h i te s k a r i d e v o r y o k i s h o ' n g 'u v c h i d e v o r o 'r n a t i l a d i
( 2 .2 5 - 0 ,
b, d
r a s m ) .
A g a r k e t u v c h i k a n a l ken g lig i r o s tla g ic h o r a l i q l a r i k e n g l i g i d a n a n c h a g i n a
k a t t a b o 'l s a , u n i n g c h i q i s h q i s m i n i k e n g a y u v c h i te s k ari d ev o rli ( 2 .2 5 - e ra s m )
y o k i q iy s h i q d e v o r l i ( 2 . 2 5 - / r a s m ) q ilib lo y i h a l a s h ta v siy a etilad i.
R isb erm a 
i n s h o o t c h i q i s h q i s m i d a n s o ' n g j o y l a s h t i r i l i b , i n s h o o t n i n g
b a r c h a o r a l i q l a r i u c h u n b i t t a q a b u l q ili n a d i. R i s b e r m a n i n g a s o siy vazifasi 
q u y i d a g i l a r d a n ib o rat:
1) i n s h o o t d a n c h i q u v c h i o q i m n i n g te zli g in i k a n a l d a g i y u vilish t e z li g id a n
k a t t a b o ' l g a n v a q t l a r d a p a s tk i b ie fn i y u v i l i s h d a n s a q la s h ;
2) s u v u r i l m a d a t o ' l a s o ' n d i r i l m a g a n o q i m n i n g e n e r g i y a s i n i s o 'n d i r i s h ;
3) i n s h o o t d a n c h i q u v c h i o q i m n i n g k a n a l g a te k is t a r q a l i s h i n i t a ’m i n l a s h .
R i s b e r m a l a r ikki xil, 
d efo rm atsiy alan m ay d ig an
va 
d efo rm atsiy alan ad ig an
k o ' r i n i s h d a b o ' l i s h i m u m k i n .
n o

---

0 ‘q b o 'y ic h a q irq irn la r
Teskari filtr