Gidrotexnika quríLÍslarí” páninen laboratoriya jumisların orınlaw boyınsha metodikalíq kórsetpe

1.2. 1-laboratoriya jumısı. Gidrotexnika qurılısları tiykarındaǵı basımlı filtratsiyanı EGDU ásbabında tekseriw
Tájiriybe ótkiziw úskenesi - gidrotexnika qurılısı tiykarındaǵı basımlı filtraciyanı úyreniw úskenesi EGDU ásbabınan hám filtraciya maydanı modelinen ibarat. EGDU ásbabınıń elektr sxeması eki shınjırdan shólkemlesken: azıqlandırıw hám ólshew (1.2-súwret).
Azıqlandırıw shınjırı modelde elektr maydanın payda bolıwın támiyinleydi hám tómendegilerden shólkemlesken: derek, reostat P (jańa modeldegi ásbaplarda ásbap ishinde jaylasqan ), kontakt K, shinalar Sh₁ hám Sh₂, ampermetr A hám voltmetr V.
Ólshew shınjırı Uitston kópirshesi sxeması tiykarında orınlanǵan bolıp óz ishine filtraciya maydanı modeli M, ólshew (sıypalap kóriw) iynesi U, galvonometr G, reoxord.
Uitston kópirshesinde (1.2 a-súwret) r₁/r₂=r₃/r₄ shárt atqarılsa SD ótkiziwshide tok bolmaydı hám galvonometr nol kórsetedi. Ólshewdiń kópirshe usılınıń qollanılıwı eksperiment waqtında potencialdıń absolyut mánisleri menen emes olar ayırmashılıǵınıń (derektegi 100% dep qabıl etilgen) procentleri menen islew múmkin boladı.
Kópirsheniń bir tárepin (jelkesi) elektr ótkiziwshi qaǵazdan islengen filtraciya maydanın quraydı. Qalǵan ekewin r 0% hám r 100% lik qarsılıqlar payda etedi. Kópirshe dioganalına (SD) galovanometr "G" jalǵanǵan, ekinshi dioganalına (AB) kúshleniw (+U hám - U) beriledi.
Eger ólshew iynesi menen modeldiń qandayda bir noqatına tegilsa ólshew dioganalida potencial payda boladı.
EGDU ásbabınıń hámme blokları hám model stolga jaylastırılǵan, panel hám dielektrikdan islengen. Ásbapda ózgeriwshen tok (127 V, 220 V) ózgermes tokta 28 V aylantırıladı.
Tájiriybe ótkiziw tártibi
1. Geometriyalıq uqsaslıq masshtabı belgilenedi hám sol masshtabda elektr ótkiziwshi qaǵazda, qurılıs jer astı konturı, suw ótkizbeytuǵın qatlam jaylastırılǵan filtraciya maydanı modeli sızıladı. Model uzınlıǵı (1.1. a,b,v-súwret) L jer astı konturı forması hám jaydiń geologik dúzilisine qaray 1.1. hám 1. 2. formulalar járdeminde anıqlanadı. Keyin filtraciya maydanı qırqıp alınadı bunda shinalarni jalǵaw ushın joqarı hám tómengi byefda 3…5 mm lik rezerv qaldırilishi zárúr.
2. Tayarlanǵan qaǵaz modeli stolga jaylastırıladı hám joqarı hám tómengi byef tubi sızıǵı boylap shinalar bekkemlenedi.
3. Joqarı byef shinasi Sh₁ (H=100%), tómengi byef shinasi Sh₂ (H=0%) EGDU ásbabınıń uyqas klemmalarına jalǵanadı.
4. Tumbler "set" (elektr deregi) jalǵanadı hám bunda ásbapda lampa shıraǵı janıwı kerek.


1.1-súwret. Kanaldaǵı qurılıs tiykarındaǵı basımlı filtratsiyanı modellestiriw

1.2-súwret. EGDU ásbabınıń elektr sxeması.
a - Uitston kópirshesi sxeması.
5. EGDU ásbabınıń kórsetiw tuwrılıǵı tekserip kóriledi. Onıń ushın ólshew iynesi izbe-izlik Sh₁ hám Sh₂ ge tiygiziledi. Bunda ásbap kórsetkishleri uyqas bolıwı kerek hákis túrde ásbabtı qaytaldan sazlaw kerek boladı.
6.Birdey basımlı sızıqlardı (ekvipotenciallar) qurıwǵa kirisiledi. Elektr modelinde keltirilgen potenciallar U yaǵnıy U = U₁- U₂=100% yamasa =1 menen islenedi.
Anıqlıq dárejesinen kelip shıqqan halda modeldegi potencial 5,10 yamasa 20 bóleklerge bólinedi. Mısal ushın U =0,6 ǵa uyqas tochkalardı tabıw ushın, ásbapda 60% kúshleniw ornatıladı (U=0,8% te 80%). Ornatılǵan potencialǵa uyqas tochkalar iyneni modelde júrgiziw arqalı tabıladı, bunda galavonometr kórsetkishi "0" kórsetedi. Ekvipotencialdı qurıw ushın jer astı konturı menen, suw ótkiziwdegi qatlam arasında 4…6 tochka tabılıwı kerek. Olardı tegis tutastırıp ekvipotencial sızıladı.