Гидротехника иншоотлари

Сувнинг биологик таъсирлари сувда яшайдиган организмларнинг 
гидротехника иншоотларининг ёғоч қисмларининг чиришига, қувурларда, 
бетон юзаларида ва панжараларида сув ўтларининг ўсишига олиб келади. 
Гидротехника иншоотлари қурилиш жараёни қатор махсус ўзига хос 
характерга эга: 1) гидроузел қуриладиган жойдан бир ёки бир неча “қурилиш 
тошқинларини” ўтказиши лозим; 2) қурилиш ишлари нисбатан қийин 
шароитларда олиб борилади; 3) иншоотни навбат билан эксплуатация қилиш; 4) 
катта ҳажмдаги тупроқ ва бетон ишлари бўлганлиги сабабли унумдорлиги 
юқори бўлган техникаларни ишлашининг талаб қилади. 
Тармоқдаги махсус гидротехника иншоотларининг хусусиятлари 
қўйидагилардан иборат: 1) мелиоратив тизимлар ишончлилигини таъминлаш 
(сув истеъмоли графиги асосида суғориш тармоқларига сувни ўз вақтида 
тарқатиш); 2) зах қочириш тармоқларидаги сувни ўз вақтида чиқариб юбориш.
Суғориш ва зах қочириш тармоқларида сув тақсимлашни бошқариш 
иншоотини гидравлик ишлаш шароитлари уларнинг конструкциясини ва 
бошқариш элементлари (затворлар) ни қабул қилишни белгилаб беради. 
 
2.1.4. Гидротехника иншоотларини лойиҳалашнинг умумий 
масалалари 
Чизмалар, ҳисобий-тушунтириш баёнидан ва сметалардан ташкил топган 
техник ҳужжатлар тўпламига иншоотнинг лойиҳаси деб аталади. 
Гидротехника иншоотларини лойиҳалашда қуриладиган обьектнинг 
техник-иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эканлиги, сув хўжалигидаги
унинг комплекс масалаларини ҳал қила олиши мумкинлиги, иншоотни 
мустаҳкам ва эксплуатация қилишга қулай бўлишини, хизмат қилиш муддатини 
узайтиришгни ва ҳудуднинг санитария шароитларини ҳисобга олиш керак. 

---

Гидротехника иншоотларининг лойиҳасини тузишда ва уларни қуришда 
қурилиш муддатларининг қисқа бўлиши, қурилишдаги ишларнинг кенг 
миқёсда механизациялаштирилиши ва маҳаллий қурилиш материалларидан 
кўпроқ фойдаланиш ҳамда иншоотларнинг мустаҳкам, арзон бўлиши ва яхши 
ишлаши кўзда тутилиши зарур. 
Гидротехника обьектлари лойиҳалари икки босқичда олиб борилади. Бир 
босқичли лойиҳада техник ишчи лойиҳа, икки босқичли лойиҳада эса техник 
лойиҳа ва ишчи чизмалар тузилади. Техник (техник-ишчи) лойиҳа лойиҳа 
топшириғи асосида ишлаб чиқилади, у дарёдан фойдаланиш схемаси ҳамда
техник- иқтисодий асослаш асосида тузилади. 
Лойиҳа топшириғида қурилишга мўлжалланган обьектнинг халқ 
хўжалигидаги тутган аҳамиятига асосланиб, иншоот қуриладиган ўрни ва сув 
сатҳлари, иқлимий, гидрологик, гидрогеологик ва тапографик шароитлар, 
асосий иншоотлар таркиби, асосий энергетик ва сув хўжалиги кўрсаткичлари, 
маҳаллий ишлаб чиқариш базалари ва қурилиш материалларидан фойдаланиш 
имконияти, қурилишни электр энергияси билан таъминлаш, қурилиш ўрнига 
келувчи йўлларни ўрнатиш, капитал маблағларнинг қиймати ва қурилиш 
муддати мўлжалланади. 
Йирик гидротехника обьектлари икки босқичда лойиҳаланади. Техник 
лойиҳа босқичида барча керакли муҳандислик ҳисоблари бажарилади, қурилиш 
учун майдон танланади ва тасдиқланади, обьектнинг бош плани ишлаб 
чиқилади, нормал ва жадаллашган димланган сатҳлар белгиланади, сув омбори 
ҳажми ва чуқурлиги қабул қилинган асосий иншоотлар конструкциялари учун 
гидроузелнинг сўнги жойлашуви қабул қилинади, вақтинчалик иншоотлар 
лойиҳалари ишлаб чиқилади, керакли бўлган қурилмаларнинг сони ва 
параметрлари белгиланади, қурилишнинг қиймати ва техник-иқтисодий 
кўрсаткичлари аниқланади. Ишчи чизмалар техник кенгашда тасдиқланган 
техник лойиҳага мувофиқ тузилади, бунда ишлаб чиқаришда қурилиш-монтаж 
ишларида керак бўладиган техник лойиҳада қабул қилинган деталлар 
аниқлаштирилади. 
Бир босқичли лойиҳалаш (техник-ишчи лойиҳани ишлаб чиқиш) 
қурилиш обьекти намунавий ёки иқтисодий жиҳатдан арзон бўлган қайта 
қўлланиладиган ҳамда техник жиҳатдан мураккаб бўлмаган обьектлар учун 
қўлланилади. 
Лойиҳалашда амалдаги норматив ҳужжатлар, материаллар ва буюмлар 
стандарти, намунавий лойиҳа каталоглари, қурилиш деталлари ва 
конструкциялари қўлланмалар (дастурлар) га асосан қабул қилинади. 
Қайта такрорланадиган конструкциялар бир хил параметрларга эга 
бўлган иншоотлар учун намунавий иншоотлар ишлаб чиқилади. 
Барча йирик гидротехника иншоотларининг тури, конструкцияси ва 
асосий ўлчамлари маҳаллий шароитларга кўра белгиланади. Шунинг учун улар 
индивидуал лойиҳа бўйича қурилади. Индивидуал лойиҳанинг бир неча 
вариантлари тузилиб, техник-иқтисодий жиҳатдан энг мақбул варианти қабул 
қилинади. 

---

Тайёр гидротехника обьектлари лойиҳалари давлат экспертизасидан 
ўтказилади ва белгиланган тартибда сақланади.