Gidromeliorativ

Armatura konstruksiyalarini bog‘lash  
(ulash) sxemalari:
a – oddiy payvandlash; b – ustama qo‘yish usuli; d – o‘rama 
usuli; e – ikki sterjenning o‘qlari kesishishi usuli; f – to‘rt sterjen 
bog‘lanish bo‘g‘ini. 1 - payvandlanadigan sterjenlar; 2 - ustama 
elementlar; 3 - o‘rama element; 4 - bo‘g‘in hosil 
 
qiluvchi bog‘lama element.
Armatura ishlari hajmi va bajarilish muddatiga bog‘liq ravishda 
metall konstruksiyalarini tayyorlash korxonasi (ustaxonasi) quvvati 
belgilanadi. Agar  metall  konstruksiyalari,  asosan,  beton  ishlari 
uchun mo
‘
ljallanganligi inobatga olinsa, armatura konstruksiyalarini 
tayyorlash  korxonasining  bir  ish  smenasidagi  ishlab  chiqarish 
unumdorligini, beton ishlari bir oylik jadalligiga bog‘liq ravishda 
quyidagicha aniqlash mumkin:
P
ar
 = (q
ap
 · W
oy
 · K
not
) / (t
kun
 · S), t/sm.                (2.20)
Bu yerda: q
ar
–1 m
3
 betonga sarflanadigan armatura po‘latning 
o‘rtacha miqdori (0,04-0,1 t/m
3
);
W
oy
 – beton ishlarining hisobiy bir oylik jadalligi, m3/oy;
K
not
 – beton ishlari borishi notekisligini hisobga oluvchi koeffi- 
tsiyent (K
not
 = 1,2–1,4);

---

72
t
kun
 – bir oydagi ish kunlari, kun;
S – bir sutkadagi ish smenalari soni.
Armatura konstruksiyalarni tayyorlash, tashish, montaj qilish 
jarayonlari, belgilangan texnologik talablarga to‘la ravishda rioya 
qilingan holda amalga oshirilishi kerak. Konstruksiyalar o‘lchamlari 
aniq  bo‘lishi,  ularning  qurilish  jarayonida  o‘zgarishiga  yo‘l 
qo‘ymaslik, payvandlash ishlari, yuqori darajada puxta bajarilishi va 
hokazolar inshoot yoki uning konstruksiyasining yakuniy loyihaviy 
mustahkamligi va ishonchligini ta’minlaydigan asosiy omillardan 
hisoblanadi.
Qolip – beton qorishmasi yotqiziladigan inshoot qismi yoki 
konstruksiyasi beton elementining geometrik shakli va o‘lchamlarini 
ta’minlovchi vaqtinchalik yordamchi konstruksiyadir.
Qolipda qorishma qotadi, betonga aylanadi va u talab qilinadigan 
mustahkamlikka erishgandan so‘ng, yordamchi konstruksiya (qolip) 
yechiladi.
Qo‘llanilish maqsadiga mos ravishda qoliplarga bir qator ta-
lablar  qo‘yiladi:  mustahkamlik,  qattiqlik  o‘lchamlari  aniqliligi; 
konstruksiyasi oddiyligi; yengil bo‘lishi va tayyorlash uchun kam 
mehnat sarflanishi; tanasidan sement sutini o‘tkazmasligi; qulay 
yig‘ilishi va yechilishi.
Qoliplar  konstruksiyasi  murakkabligi,  betonlashtiriladigan 
konstruksiyalar murakkabligi va qurilish bloklari o‘lchamlariga 
bevosita bog‘liqdir.
Qolip ishlari ko‘p mehnat sarfi talab qiladigan jarayonlardan 
hisoblanadi va uning narxi suv xo‘jaligi qurilishida beton ishlari 
umumiy narxining 40 %gacha qismini tashkil qilishi mumkin. Shu 
sababli qolip turini tanlash, unga bog‘liq ishlarning qulay texnologik 
variantlarini  to‘g‘ri  tashkil  qilish,  katta  hajmda  beton  ishlari 
bajariladigan inshootlar qurilishida texnik-iqtisodiy jihatdan juda 
katta ahamiyatga egadir.
Tayyorlash jarayonida qo‘llaniladigan materiallarga bog‘liq 
ravishda qoliplar quyidagi turlarga bo‘linadi:

---

73
– yog‘och qoliplar, ishchi yuzasi, tayanch karkaslari, chega-
ralovchi va boshqa elementlari yog‘och materiallaridan (doska, brus 
va h.k.) yasaladi;
– metall qoliplar, ishchi yuzasi silliq, tekis metalldan (metall 
list), tayanch konstruksiyalari temir burchaklardan, shvelerlardan va 
balkalardan yasaladi;
– yog‘och-metall qoliplar, ishchi yuzasi silliq, tekis yog‘och 
doskalardan (taxtalardan) yoki faneradan, tayanch qismlari metalldan 
yasaladi;
– beton yoki temir-beton qoliplar, beton yoki temir-betondan 
yasalgan plitalar yoki bloklar.
Qurilish blokining qolip konstruksiyasi bilan chegaralanadigan 
qismi qoliplanish yuzasi deyiladi. Qoliplanish yuzasining Skol (m
2
) 
betonlashtiriladigan blokining umumiy hajmiga Wbl (m
3
) nisbati 
qoliplanish yuzasi koeffitsiyenti deyiladi.
Yog‘och  materiallardan  yasaladigan  qoliplarning  asosiy 
kamchiliklaridan  biri  -  bu  nam  ta’sirida  va  ko‘rish  jarayonida 
tanasining deformatsiyalanishidir. Natijada mix bog
‘
lamalari buzilishi 
doskalar orasida yoriqlar paydo bo‘lishi, ishchi yuza geometrik 
shaklining o‘zgarishi kabi salbiy oqibatlar yuzaga kelishi mumkin.
Qoliplar mahkamlanish xarakteri va qayta o‘rnatilish usuliga 
ko‘ra ko‘p marta ishlatiladigan, yig‘ib-yechiladigan shit, statsionar 
qayta ishlatilmaydigan va ko‘chma - harakatlanuvchan bo‘lishi 
mumkin.
Ko‘p  marta  ishlatiladigan  yig‘ib-yechiladigan  shit  qoliplar 
har bir davr ish jarayonidan so‘ng, yechilib tozalanadi va maxsus 
ta’mirlashdan  o‘tkazilgach  navbatdagi  betonlashtirish  blokiga 
o‘rnatiladi.  Bunday  turdagi  qoliplarning  qurilish  jarayonida 
qayta  ishlatilish  darajasi,  ular  tayyorlangan  materiallar  turi  va 
mustahkamligiga  bog‘liqdir.  Masalan,  bu  ko‘rsatkich  yog‘och 
materiallaridan  yasalgan  qoliplarda  30–40  martagacha,  metall 
qoliplarda esa 100–125 martagacha bo‘lishi mumkin.

---

74
Suv  xo‘jaligi  qurilishida  beton  ishlari  jarayonida  yig‘ib-
yechiladigan qoliplar (3.13-rasm) keng qo‘llaniladi. Ularning asosiy 
elementi bo‘lgan ishchi yuzasi (shitlari) tashqi tomondan yoki ichki, 
blokning betonlashtiriladigan qismidan mahkamlanishi mumkin.
 
 
(2.21)
kifoyalaniladi.
2.14-rasm.