Gidrografik ob'ektlar uch guruhga bo'lishish uchun odatiy holdir

Topografiya (yun. topos — joy va ...grafim) — Yer sirti (qurukGʻshk tabiiy sirti elementlari va unda joylashgan inson faoliyatiga bogʻliq obʼyektlar)ni geometrik jihatdan oʻrganish, ularni plan va xaritalarda tasvirlash bilan shugʻullanadigan ilmiy-texnik fan.
T. yirik masshtabli topografik xaritalarni tuzish bilan bogʻliq dala oʻlchash va hisobchizma ishlarini; joyda sʼyomka bazasi tarmogʻini qurish; oddiy asbob va usullarda bajariladigan sʼyomka ishlarini, aerofototopografik usulda bajariladigan sʼyomka ishlarini tashkil qilish va amalga oshirish; topografik xaritalar tuzishning hamma bosqichlarida tahririy ishlarni taʼminlash; topografik xaritalar uchun shartli belgilarni ishlab chiqish va ularni mukammallashtirish kabi masalalar bilan shugʻullanadi.
Yer tabiiy sirtini oʻrganishda T. tabiiy va iqtisodiy geografiyaga asoslanadi; Yer sirtining tasvirini qogʻoz (tekislik)da hosil qilish (topografik xaritani yaratish)da esa u geodeziya va xaritagrafiya maʼlumotlaridan foydalanadi.Bizga malumki joy-yer yuzasining kichik bir bo‘lagidan barcha past balandliklar va undagi jamiki ob'ektlar yig‘indisidir.Joy tarkibi oz turiga ko‘ra ikki yirik guruhga ajratiladi:relef va joyning mahalliy elementlari.Topografik xarita-relef va mahalliy jismlar aniq,tushunarli va ko‘rgazmali ravishda tasvirlangan joyning asosiy chizmali hujjatidir.Topografik xaritalarda mahalliy jismlar umumiy qabul qilingan shartli belgilar bilan,relef esa balandlik nuqtalari ko‘rsatilgan egri chiziqlar (jigar ranggida)bilan tasvirlanadi.

7. Topografik kartaning matematik elementlari.

Tayanch iboralar: matematik, geografik, masshtab, nomi, tashqi.
Topografik xaritalar elementlarini umumlashtirib, 2 guruh — matematik va geografik elementlarga boʻlish mumkin. Matematik elementlarga xaritaning toʻri, masshtabi, ramkasi, varaklarga boʻlinishi va nomenklaturasi hamda geodezik tayanch punktlari kiradi. Geografik elementlarga Topografik xaritalarda tasvirlanadigan yer yuzasi tafsilotlari kiradi. Topografik xaritalarelementlari bir-biri bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, ular maxsus turgʻun shartli belgilar va yozuvlar yordamida tasvirlanadi. Topografik xaritalardan joyni toʻla oʻrganish va tekshirishda, turli inshootlarni loyihalash va qurishda, aniq oʻlchash va hisoblash kabi muhandislik ishlarini bajarishda, joyda oriyentirlahda, harbiy maqsadlarda keng foydalaniladi.
8. Topografik kartaning nomenklaturasi.
Tayanch iboralar: kartani kattaligi. Varaglarga bo'lish, nomi
Topografik kartalarni varaqlarga bo‘lish, hamda bu varaqlarni belgilash, ya’ni ularga nom berish sistemasi nomenklatura deyiladi. Topografik kartalarining nomenklaturasi 1:1000000 masshtabli karta nomenklaturasiga asoslangan. 1:1000000 masshtabli karta varag‘ining o‘lchami meridian bo‘yicha 4 va parallel bo‘yicha 6 ga teng. Kartaning varaqlariga nom berish uchun ekvatordan qutblarga tomon 4 dan parallel o‘tkazilib - qator, 180 li meridiandan boshlab 6 dan meridianlar o‘tkazilib - kolonnalar hosil qilinadi. (24- shakl) 42 Qatorlar ekvatordan qutblarga tomon lotin alvafitining bosh xarflari (A dan Z gacha), kolonnalar esa 180 li meridiandan boshlab 1 dan 60 gacha arab raqamlari bilan belgilanadi. shunda 1:1000000 masshtabli karta har bir varag‘ining nomenklaturasi qatorni belgilovchi harf va kolonna raqamini ko‘rsatuvchi raqamdan iborat bo‘ladi. Masalan, Toshkent shaxri joylashgan varaq (trapetsiya) ning nomenklaturasi K-42 bo‘ladi.
5.Sayyoh bosqichma-bosqich mevali bog, geodezik tayanch punkt, botqoqlik, s yo'l, kesilgan o'rmon yonidan o'tdi. Tagiga chizilenzlarni shartli belgisini chizing.

Variant № 83

5. Masshtab va uning turlari.
Tayanch iboralar: sonli, nomli, chiziqli ko'ndalang