Gidrografik ob'ektlar uch guruhga bo'lishish uchun odatiy holdir

Variant № 51

5. Topografik kartada gidrografik ob'ektlarni tasvirlanishi

Tayanch iboralar daryo, kol, buloq, botqoqlik, shartli belgilar
Gidrografik ob'ektlar uch guruhga bo'lishish uchun odatiy holdir:

• 
  doimiy;
  
• 
  belgilangan vaqtgacha, ammo ular hisob-kitoblar ko'pincha o'zgaruvchan;
  
• 
  mavsumga qarab doimiy ravishda o'zgaruvchan, ammo to'shakning aniq manbai va yo'nalishi bilan.
  

Doimiy suv omborlari qattiq chiziqlar, qolgan - shtrix-kod bilan tasvirlangan
Yengillik. Terma tasviri ishlatilganda, gorizontal yoki kontur liniyalari individual littilarning balandligini ko'rsatadi. Bundan tashqari, pasttekisliklar va balandliklar stoklardan foydalanish kerak: agar ular tashqariga chiqsa, uning ichkarisida vpinada, nur yoki pasttekis bo'lsa, tasvirlangan. Bundan tashqari, agar kontur chiziqlari bir-biriga yaqin bo'lsa, qiyalik juda ko'p bo'lsa, ko'tariladi.
Yaxshi topografik karta juda aniq, ob'ektiv, to'liq, ishonchli va ob'ektlarning konturlarini aniq ko'rsatishi kerak. Xaritani chizishda mijozning talablarini hisobga olish kerak.
Topografik xaritada belgilangan maqsadlarga qarab, ikkilamchi ob'ektlarning soddalashtirilganligi yoki ahamiyatsiz buzilishlariga yo'l qo'yiladi, ammo umumiy talablar kuzatilishi kerak.
6. Kartografik xatoliklar va ularni turlari.
Tayanch iboralar: bavosita, bevosita, maydon, masofa, uzunlik
Kartografik proerktsiyalar nazariyasida ellipsoid yuzasidagi juda kichik aylana (doira) terkislikda tasvirlanganda ellipsga aylanadi va uni ellips xatoligi derb yuritiladi. Yer yuzasini terkis yuzaga yoyib tasvirlaganda kuyidagi xatoliklar kerlib chikadi:
Burchak xatoligi;
Oralik xatoligi;
Maydon xatoligi
Shakl xatoligi.
Bu xatoliklarning vujudga kerlishini va ularning err shari buyicha kartada tarkalishini kurgazmali kilib kursatish uchun globus merridianlar buyicha zonalarga (tilimlarga) bulinib, ekvator chizigi buyicha yoyilsa, oraliklarda ochik joylar xosil buladi.Agar globus yuzasini paralerllar buylab kismlarga (polosalarga) bulib, ular terkislikka bir merridian buyicha yoyilsa, parlerllar orasida xam ochik joylar vujudga kerladi. Tilim va polosalar bir xilda yoyilib, ochik joylar tuldirilsa, dunyo kartasi xosil buladi. Bundagi xatolik asosan oralik xatoliklardan iborat buladi. Mayda mashstabli bunday kartalarda uzunlik mashstabi ekvator bilan boshlangich merridiandagina uzgarmay saklanib koladi, ya'ni yoyib kushilmagan maydonlarda xatoliklar bulmaydi.Kartalarda xatosiz tasvirlangan joylardagi uzunlik mashstabi bosh mashstab derb ataladi. Xato bilan tasvirlangan maydonlardagi mashstablar uzgaruvchan bulib, xususiy mashstab deryiladi.
7. Direksion burchak va uni aniqlash.
Tayanch iboralar: absissa o'qi, azimut, 0-360, rumb, dune tomonlari
DIREKSION BURCHAK — tugri bur chakli koordinatalar tizimida shim. yoʻnalish (abssissa oʻqi) bilan berilgan yoʻnalish orasidagi burchak. U soat mili yoʻnalishi boʻyicha 0° dan 360° gacha oʻzgaradi; a «arfi bilan belgilanadi. Direksion burchak geofizika, artilleriya va navigatsiyada qoʻllaniladi. Bir chiziqning to’g`ri va teskari direkstion burchaklari o’zaro 1800 ga farq qiladi: 0  21 12 180 (3)
Ko’pincha ko’pburchak (poligon) boshlang`ich 1-2 tomonining direkstion burchagi α12 o’lchangan ichki o’ng  2 (yoki chap) burchaklari bo’yicha poligonning qolgan 2-3 va h.k. tomonlarining direkstion burchaklarini hisoblash kerak bo’ladi (32-rasm). U holda hisoblash quyidagi formula asosida bajariladi:  23= 12+1800 -  2 , (4) keyingi tomonning direkstion burchagi oldingi tomonning direkstion burchagiga 1800 qo’shilib, o’ng  burchakning ayrilganiga (yoki chap  burchakning qo’shilganiga) teng bo’ladi.
8. Masshtabsiz shartli belgilar va ularni qo'llanilishi.
Tayanch iboralar: GES, obektlar,binolar, daryo, yo'l
Masshtabsiz shartli belgilar bilan konturlarini karta masshtabida ko‘rsatish mumkin bo'lmagan obyektlar tasvirlanadi. Masalan, alohida turgan, oriyentir ahamiyatiga ega bo‘lgan daraxtlar, buloq, quduq, tegirmon, zavod va fabrikalar, neft va gaz vishkalari, yodgorliklar va boshqa shu kabi obyektlar masshtabsiz shartli belgilar bilan ko'rsatiladi. Bunda obyektlarning tashqi ko'rinishi (qiyofasi) saqlanmaydi. Obyekt- ning joydagi o ‘rni esa, odatda shartli belgining markaziga yoki tagiga to ‘g‘ri keladi
5.Masshtabi 1:20 000 bo'lgan topografik kartada ikki nuqta oralig'idagi masofa 7 sm ni tashkil etsa, haqiqiy masofani toping
Masshtabi 1:40 000 000 sm bo’lgan xaritada Moskva bilan Toshkent shaharlari orasidagi masofa 7 sm.ga teng bo’lsa, bu shaharlar orasidagi haqiqiy masofani aniqlang.
Yechimi: 1) Ma’lumki 1:40 000 000 sm yozuv xaritada 1 sm.ga 400 km to’g’ri kelishini bildiradi.

Variant No 61

5. Topografik belgilar haqida tushuncha.
Tayanch iboralar:areallar, chiziqli, nuqta belgilar,