Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

19.2. YER OSTI SUVLARINING OQIM
SARFINI ANIQLASH
Yer osti suvlarining oqim sarfi deganda ma’lum vaqt birligi davomida
suvli qatlamning ko‘ndalang kesimi yuzasidan oqib o‘tgan suv miqdori
tushuniladi (19.4-rasm).
Suv o‘tkazmaydigan qatlam gorizontal holatda bo‘lganda, suv oqimi
unga parallel bo‘lib, bosimsiz grunt suvlarining sarfi (Q) Dyupi formu-
lasi yordamida aniqlanadi:


2
2
1
2
2
h
h
L
Q
BK
.
Bu yerda: B — suv oqimi kengligi;
h
1
, h
2
 — grunt suvining I,II kesimdagi sath balandligi;
L — I,II kesimlar oralig‘idagi masofa;
K — filtratsiya koeffitsiyenti.
Tabiatda grunt suvlari har xil qiyalikda harakat qilishi mumkin. Bu
grunt oqimining pastki suv o‘tkazmaydigan qatlamining yotish holatiga
bog‘liq (19.4-rasm). Suv o‘tkazmaydigan qatlam qiya holatda bo‘lganda
qo‘shimcha gorizontal yuza (0-0) olingan holda N. G. Kamenskiyning
quyidagi formulasidan foydalaniladi:
1
2
1
2
(
) (
)
2
H
H
h h
L
Q
BK




.
Oqim sarfini oqim kengligiga bo‘lish yo‘li bilan qiyosiy sarf qiymatini
olish mumkin:
Q
B
q

.

---

2 4 5
Yuqorida keltirilgan oxirgi ikki formula mukammal gorizontal suv
yig‘ish qurilmalariga keladigan suv oqimi sarfini hisoblashda ishlatiladi.
Yer  osti  suvlari  bosimli  bo‘lgan  holatlarda  ularning  oqim  sarfini
aniqlash  ushbu  formula  yordamida  amalga  oshiriladi  (Babushkin,
Bindeman, 1962):
1
2
2
H
H
q
K m



.
Formulada H
1
 va H
2 
— I, II kesimlar orasidagi yoki quduqlardagi
gorizontal yuzadan hisoblangan pyezometrik bosim (sath), m — suvli
qatlamning qalinligi.
Ba’zan yer osti suvlarining tog‘ jinslari qatlamlari orqali oqishi va
yer  yuzasiga  oqib  chiqishi  natijasida  paydo  bo‘lgan  buloqlarning  suv
sarfi  Q  ni  aniqlashga  to‘g‘ri  keladi.  Bunda  quyidagi  oddiy  formula
qo‘llaniladi:
V
t
Q

.
Bu yerda: V  —  ma’lum  hajmga  ega  bo‘lgan  idishga  to‘ldirilgan  suv
miqdori;
t — idishga suvni to‘ldirish uchun ketgan vaqt.
Buning  uchun  buloq  suvi  oqib  chiqish  joyida  kichik  hovuz  hosil
qilinib, hovuzning bir tomoniga suv erkin oqib chiqishini ta’minlaydigan
moslama (tarnov, quvur) o‘rnatiladi. Suv hovuzdan bir maromda oqib
19.4-rasm.  Yer  osti  suvlarining  suv  o‘tkazmas  qatlam  gorizontal  (a)  va  qiya  (b)
holatidagi  oqim  harakati  (M.V.Sedenkodan)
H
1
  va  H
2
  —  I  va  II  kesimlar  oralig‘idagi  suv  bosimi;  l  —  I  va  II  kesimlar  orasidagi
masofa; h
1
, h
2
 — I va II kesimlar orasidagi yer osti suv ustuni; O-O — shartli qiyoslash
gorizontal  tekisligi.
a
b

---

2 4 6
19.5-rasm.  Yer  osti  suvlari  oqimining  shakllari
(V.P.Ananev,  V.I.Korobkin  bo‘yicha,  Y.Erga-
shevdan). 1 — tekis; 2 — radial yoyiluvchi; 3 —
radial to‘planuvchan; 4 — egri chiziqli oqimlar.
chiqqandan  keyin  o‘lchash  ishlari  boshlanadi.  Buloqlar  suv  sarflarini
o‘lchash usuli burg‘i quduqlaridan chiqarilayotgan suv sarflarini o‘lchash-
da ham qo‘llaniladi. Bunda hajmi avvaldan aniq bo‘lgan maxsus idishlar
ishlatiladi.