Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Takrorlash  va  tekshirish  uchun  savollar
1. Namuna  va  monolitlar  olishda  qo‘llaniladigan  tog‘  qazilmalari  qaysilar?
Ular  to‘g‘risida  gapirib  bering.
2. Tog‘ jinslarining tabiiy struktura va namligini saqlash qanday amalga oshi-
riladi?
3. Monolit  nima  va  u  qanday  konservatsiya  qilinadi?
4. Tadqiqot ishlarini o‘tkazish maqsadida olinadigan namuna va monolitlarning
miqdori  to‘g‘risida  gapirib  bering.
9-BOB
TOG‘ JINSLARINING TARKIBI,
XOSSA VA XUSUSIYATLARI, ULARNI
O‘RGANISH USULLARI
Tog‘ jinslarining tarkibi, xossa va xususiyatlari ularning qanday yo‘l
bilan hosil bo‘lganligiga, ular tarqalgan hududlarning eng avvalo tektonik,
geomorfologik, iqlimiy, gidrogeologik sharoitiga qarab turlicha bo‘lishi
mumkin.  Shu bilan  birga odamlarning  injenerlik, xo‘jalik faoliyatlari
(yerlarni o‘zlashtirish, suv omborlari, kanallar, imoratlar, yo‘llar qurish
va b.) oqibatida yer sathining tabiiy tuzilishi, yer osti suvlarining tabiiy
1 
Ïîä ðåäàêöèåé Å.Ì. Ñåðãååâà. Ìåòîäè÷åñêîå ïîñîáèå ïî èíæåíåðíî-ãåîëî-
ãè÷åñêîìó  èçó÷åíèþ  ãîðíûõ  ïîðîä.  Òîì 1. —  Ìîñêâà,  «Íåäðà»,  1984.

---

1 4 9
holatini (sathi, oqish yo‘nalishi, oylik va yillik rejimi va h.k.) o‘zgari-
shi o‘z navbatida tog‘ jinslarining tabiiy strukturasi, namligi o‘zgarishi-
ga  ta’sir  etadi.  Jumladan,  tog‘  jinslarini  tashkil  qilib  turgan  mineral
zarralarning  o‘lchamiga  (katta-kichikligiga),  shakliga,  ularning  bir-
birlariga  nisbatan  joylashish  holatiga  hamda  mexanik  kuch  ta’siriga
bo‘lgan qarshiligining kamayishiga olib kelishi mumkin. Tog‘ jinslarining
tabiiy holatidagi hamda texnogen omillarning ta’siri jarayonida o‘zgar-
ganlik darajalarini yoki o‘zgarishini laboratoriya sharoitida u yoki bu
usullar qo‘llash yordamida o‘rganish, olingan natijalarni ilmiy va amaliy
nuqtayi nazaridan tahlil etish, kerakli chora va tadbirlar belgilash katta
ahamiyatga ega. Buning uchun tog‘ jinslarning tarkibi, xossa va xusu-
siyatlarini laboratoriya va  dala  sharoitida  aniqlash usullari  to‘g‘risida
ma’lum darajadagi bilimga ega bo‘lmoq darkor.