Гидрогенлаш жараёнларини синфланиши (классификацияси)

Саноатда гидрокрекинг. Мақсадли вазифасига қараб саноатда
татбиқ этилган гидрокрекинг жараёнларини қуйидагиларга бўлиш
мумкин: 1. Суюқ ҳолатдаги нефт газини, нефт кимёвий синтез учун
изотузилишли С4–С5 углеводородларни ва автомобил бензинлари учун
енгил юқори октанли компонентни олиш мақсадида бензин
фракцияларининг гидрокрекинги;
2. Бензинлар ва реактив ёқилғиларни олиш мақсадида қайнаш
ҳарорати 200–350 0С бўлган ўртача дистиллятларнинг (тўғри ҳайдалган ва
келиб чиқиши иккиламчи бўлган) гидрокрекинги;
3. Бензинлар, реактив ва дизел ёқилғилар олиш мақсадида атмосфера
ва вакуумли газойллар, кокслаш ва каталитик крекинг газойлларнинг
гидрокрекинги;
4. Реактив ва дизел ёқилғиларини, сурков мойларни, кам
олтингугуртли қозонхона ёқилғилари ва каталитик крекинг учун хомашё
олиш мақсадида оғир нефт дистиллятларининг гидрокрекинги;
5. Октан сонларини ошириш мақсадида бензинларнинг селектив
гидрокрекинги; реактив ва дизел ёқилғиларининг қотиш ҳароратини
пасайтириш мақсадида; мойли фракцияларнинг рангини, барқарорлигини
яхшилаш ва қотиш ҳароратини пасайтириш мақсадида;
6. гидродеароматлашда.
Бензинли фракцияларнинг гидрокрекинги. Бензинларнинг
каталитик риформинг ва гидрокрекингнинг бирлаштирилган жараёни
ишлаб чиқилган ва саноатда қўлланилмоқда, бу жараён изоформинг деб
аталади. Бу жараёнда хомашё–оғир бензин фракциялари– риформингдан
олдин гидротозалаш билан бирга гидрокрекингга дучор қилинади.
Гетероорганик бирикмалардан тозаланган гидрокрекинг маҳсулоти 20 %
гача паст молекулали алканларни (изокомпонентни) сақлайди, уларни
ректификациялаш билан ажратилади. Ректификациялашдан кейинги
қолдиқ дастлабки хомашёга нисбатан енгиллашган фракцион таркибга эга
ва арен ҳамда циклоалканларнинг миқдори кўплиги билан характерланади, яъни у каталитик риформинг учун энг яхши хомашё бўлиб
ҳисобланади. Бензинлар гидрокрекингининг оптимал натижалари никель
– алюмосиликатли, никель – цеолитли ва никель – молибден – цеолитли
катализаторларда 300–350 0С ҳароратда, босим – 2–9 МПа, хомашё
етказиб беришнинг ҳажмий тезлиги 1–2 соат–1 ва водород сақлаган
газнинг айланиши (циркуляцияси) 1000–1500 м3/м3 хомашё.
Изокомпонентнинг октан сони тадқиқот усули бўйича 86 пунктни
ташкил қилади. Изокомпонентнинг риформат билан 3:7 нисбатда
қўшилишидан Аи–93 бензини олинади.
Изоформингни камчилиги бўлиб газнинг чиқиши кўплиги
ҳисобланади – изо компонент:газ нисбати 1:1 га тенг. Жараённинг
самарадорлиги суюқ ҳолдаги газларни газ баллонли двигателлар учун
ишлатганда ёки изобутанни ишлатадиган жараёнлар (изопрен, метил–учламчи–бутил эфири, полиизо–бутиленларни ишлаб чиқариш) билан
қўшилганда ошади.
Бензинли фракцияларни қайта ишлашнинг бошқа бир қўшилган
варианти бўлиб риформингни гидроизомерлаш билан қўшиш
ҳисобланади. Жараённинг моҳияти риформинг бензинида сақлаган
аренларни циклоалканларга схема бўйича қисман гидрогенлаш: аренлар–
олти аъзоли циклоалканлар–беш аъзоли циклоалканлар. Риформатларнинг
гидроизомерланиши алюмоплатинали катализаторларда 250– 450 0С
ҳароратда 1,5–7 МПа босим остида ўтказилади. Бу жараённи амалга
ошириш этилланмаган бензинга қўшиладиган изокомпонентларнинг
миқдорини камайтиришга имкон беради, лекин юқори октан сони
сақланиб қолинади. Метилалмашган циклопентанлар бензолга қараганда
анча юқори аралашиш октан сонларига эга. Олинадиган бензиннинг
қўшимча афзаллиги бўлиб бензиннинг энг заҳарли бўлаган компоненти
бензолнинг концетрацияси пасайиши ҳисобланади (бензолнинг унча
заҳарли бўлмаган гомологларининг гидрогенланиш тезлиги бензолникига
қараганда паст бўлади). Жараён водороднинг катта сарфи билан боғлиқ
бўлади ва водороднинг ортиқча ресурсларига эга бўлган нефтни қайта
ишлаш заводларида иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлади.