Gidroenergetik qurilmalar elektr qismi, rele himoyasi va avtomatikasi

 
 
 

---

 
185 
6.7. Transformatorlarning differensial tokli himoyalari. Differensial 
himoyalarning ishlash tokini tanlash 
 
Differensial  himoyaning  ishlash  tamoyili  himoyalanayotgan  parallel 
oʻrnatilgan qurilmalarning fazalaridagi toklarini mos fazalar boʻyicha taqqoslashga 
(koʻndalang  differensial  himoya)  yoki  himoyalanayotgan  qurilmaning  boshi  va 
oxiridagi toklarini taqqoslashga (boʻylama) asoslangan. 
Yuqorida  koʻrilgan  maksimal  tokli  himoyadan  farqli  oʻlaroq  differensial 
himoyalar (tanlovchanlik boʻyicha) mutlaq tanlovchanlikka egadir. 
Differensial  tokli  himoyalar  quvvati  6,3  MVA  va  undan  yuqori  quvvatli 
transformatorlarning  asosiy  tezkor  himoyasi  sifatida  qoʻllaniladi.  Shuningdek 
parallel  ishlayotgan  quvvati  4  MVA  va  undan  yuqori  boʻlgan  transformatorlarda 
hamda  quvvati  1  MVA  va  undan  katta  quvvatli  transformatorlarda  tokli  kesim 
yetarlicha  sezgirlikka  ega  boʻlmagan  va  maksimal  tokli  himoyaning  sabr  vaqti  1 
sekunddan koʻp boʻlgan hollarda oʻrnatiladi.  
Transformatorlarning differensial himoyasi  elektr tarmoqlarning koʻndalang 
differensial himoyasiga nisbatan bir qator oʻziga xos xususiyatlariga egadir. 
Birinchidan  himoyalanayotgan  transformatorning  normal  ish  holatining 
oʻzida  (differensial  himoyaning  ish  zonasida  shikastlanishlar  boʻlmagan  holatda) 
himoyaning  boshi  va  oxiridagi  fazalardagi  toklari  qiymati  boʻyicha  farq  qiladi. 
Ushbu  holatni  himoya  yelkalaridagi  toklarni  tenglashtirish  maqsadida  kerakli 
transformatsiya koeffitsiyentiga ega boʻlgan tok transformatorlarni (yuqori va past 
kuchlanish  tarafdagi  tok  transformatorlar)  tanlash  orqali  yechish  mumkin. 
Shuningdek  differensial  himoyani  loyihalash  uchun  maxsus  РНТ  va  ДЗT  relelari 
ishlab  chiqilgan.  Ushbu  relelarning  tenglashtiruvchi  oʻrami  boʻlib  unda  himoya 
yelkalardagi 
toklarni 
tenglashtirish 
maqsadida 
qoʻllaniluvchi 
rostlovchi 
chulg’amlardan iborat. 
Ikkinchidan  himoyalanyotgan  transformatorning  yuqori  va  past  kuchlanish 
tarafidagi toklar fazalar boʻyicha ham farq qilishi mumkin, qachonki yuqori va past 
chulg’amlarning ulanishi bir – biridan farq qilsagina (yulduz/uchburchak 
 yoki 

---

 
186 
uchburchak/yulduz 
).  Ushbu  holatda  ikkilamchi  toklarni  tenglashtirish 
maqsadida tok transformatorlarning ikkilamchi chulg’amlarining ulanish usullarini  
oʻzgartirish  orqali  amalga  oshiriladi  ya’ni  transformator  chulg’amlari 
«yulduz/uchburchak» (
)  koʻrinishida  ulangan  boʻlsa,  transformatorning  yulduz 
ulanishli 
tomoniga 
tok 
transformatorlarining 
uchburchak 
koʻrinishida, 
transformatorning  uchburchak  ulanishli  tomoniga  tok  transformatorlarini  yulduz 
koʻrinishida va aksincha ulanadi (6.22 - rasm). 
Uchinchidan  differensial  himoyaning  ishlash 
tokini 
tanlayotganda 
himoyalanayotgan  transformatorni  ishga  tushirish  natijasidagi  magnitlovchi 
tokning sakrashini hisobga olish lozim. 
Toʻrtinchidan,  himoyaning  ishlash  tokini  tokning  nobalansidan  sozlashda 
ushbu tokning ikkita qoʻshimcha tashkil etuvchisini hisobga olmoq lozim. Birinchi 
tashkil  etuvchi  tok  transformatorlarni  tanlashda  ikkilamchi  toklari  toʻliq 
rostlanmaganligi  yoki  tenglashtiruvchi  oʻramlarda  chulg’amlarning  yaxlitlangan 
qiymatlarini  qoʻyishga  majbur  boʻlganligimizdan  kelib  chiqadi.  Ikkinchi  tashkil 
etuvchi  transformatorning  kuchlanishini  yuklama  ostida  rostlash  natijasida  kelib 
chiqadi. 
Transformatorning  differensial  himoyalarining  quyidagi  turlari  keng 
tarqalgan:  differensial  tokli  kesim,  tez  toʻyinuvchi  tok  transformatorli  differensial 
himoya hamda tormozli differensial himoya.