Geterohalqali birikmalar

IUPAC (sof va amaliy kimyo xalqaro ittifoqi) komissiyasi 1957 yilda geterotsiklik birikmalarning nomenklaturasini ishlab chiqdi. IUPAC nomenklaturasi xalqaro yoki sistematik nomentklatura deb ham yuritiladi.

• IUPAC (sof va amaliy kimyo xalqaro ittifoqi) komissiyasi 1957 yilda geterotsiklik birikmalarning nomenklaturasini ishlab chiqdi. IUPAC nomenklaturasi xalqaro yoki sistematik nomentklatura deb ham yuritiladi.
• Bir yoki bir necha geteroatomi bor monogeterotsikllarning sistematik nomlari 1-jadvalda keltirilgan old qo`shimchaga 2-jadvaldagi tegishli o`zak (asos)ni qo`shish bilan hosil qilinadi. Ko`p hollarda old qo`shimchadagi a harfi tushirib qoldiriladi.

Nomlаnishi

Element	Valentligi	Old qo‘shimchasi
Kislorod Oltingugurt Azot Fosfor Vismut Kremniy Germaniy Qalay Qo‘rg‘oshin Simob	II II III III III IV IV II II II	oksa- tia- aza- fosfa- visma- sila- germa- stanna- plyumba- merkura-

Halqadagi a’zolar soni	Azot tutgan halqalar		Azot tutmagan halqalar
	To‘yin-maganlar	To‘yin-ganlar	To‘yin-maganlar	To‘yinganlar
3 4 5 6 7 8 9 10	-irin -et -ol -in -epin -otsin -onin -etsin	-iridin -etidin -olidin pergidrol- pergidrol-pergidrol-pergidrol-pergidrol-	-iren -et -ol -in -epin -otsin -onin -etsin	-iran -etan -olan -an -epan -okan -onain -ekan

Endi bir necha geterotsikllarning shu qoidaga asoslanib tuzilgan sistematik nomlarini keltiramiz:

• Endi bir necha geterotsikllarning shu qoidaga asoslanib tuzilgan sistematik nomlarini keltiramiz:

Geterotsiklik birikmalarda qo`sh bog`larning o`rni turli usullar bilan ko`rsatiladi.

• Geterotsiklik birikmalarda qo`sh bog`larning o`rni turli usullar bilan ko`rsatiladi.
• 1. Qo`sh bog` bilan bog`lanmagan uglerod yoki azot atomlarining o`rni va ular bilan bog`langan vodorod atomlari (“1H”, “2H” va hokazo) ko`rsatiladi:

2. Qisman to`yinmgan geterotsikllarda, aksincha, gidrogenlangan qo`sh bog`ning holati raqam bilan ko`rsatiladi:

• 2. Qisman to`yinmgan geterotsikllarda, aksincha, gidrogenlangan qo`sh bog`ning holati raqam bilan ko`rsatiladi:

Bir necha geteroatomi bor kondensirlangan politsiklik birikmalarn nomlashda asosiy siklning nomi asos qilib olinadi. Agar politsiklik birikmada ham geterotsikl, ham karbotsikl bo`lsa geterotsikl asosiy sikl hisoblanadi:

Kondensirlangan birikmada bir xil a`zoli ikkita geterrotsikl bo`lganda, tsiklning mavqei geteroatom-ning tabiatiga qarab (N > O > S ) aniqlanadi:

• Kondensirlangan birikmada bir xil a`zoli ikkita geterrotsikl bo`lganda, tsiklning mavqei geteroatom-ning tabiatiga qarab (N > O > S ) aniqlanadi:

benzo[b]furan
tieno[2,3-b] furan
(furo[2,3-b] tiofen emas)

Agar kondensirlangan birikmada har xil a`zoli geterotsikllar bo`lsa, katta geterotsikl asosiy hisoblanadi:

• Agar kondensirlangan birikmada har xil a`zoli geterotsikllar bo`lsa, katta geterotsikl asosiy hisoblanadi:

pirrolo [2,3-b] piridin
(pirido[2,3-b] pirrol emas)

Halqasida geteroatomlari soni nisbatan ko`p bo`lgan geterotsikl asosiy hisoblanadi:

• Halqasida geteroatomlari soni nisbatan ko`p bo`lgan geterotsikl asosiy hisoblanadi:

pirido [2,3-d] pirimidin
(pirimido[5,6-e] piridin emas)

Ikkita kondensirlangan halqaning tutashish joyini birikmaning nomida ko`rsatish uchun asosiy sikldagi bog`lar lotin harflari (a, b, c, d, e, f ) bilan 1 raqamli geteroatomdan boshlab belgilanadi:

• Ikkita kondensirlangan halqaning tutashish joyini birikmaning nomida ko`rsatish uchun asosiy sikldagi bog`lar lotin harflari (a, b, c, d, e, f ) bilan 1 raqamli geteroatomdan boshlab belgilanadi:

imidazol[1,2-a]piridin

Uch va to`rt a`zoli geterotsikllar asosan sistematik nomenklaturaga ko`ra nomlanadi. Besh va olti a`zoli geterotsikllar esa trivial nomlari bilan ataladi.

• Uch va to`rt a`zoli geterotsikllar asosan sistematik nomenklaturaga ko`ra nomlanadi. Besh va olti a`zoli geterotsikllar esa trivial nomlari bilan ataladi.
• Geterotsiklik birikmalarning bir valentli radikallarini nomlash uchun ularning trivial nomiga – il qo`shiladi: