Geterohalqali birikmalar

Geterotsiklik birikmalarning sinflanashi

• Kamida ikki valentli har bir element atomi nazariy jihatdan olganda tsikl hosil qilishda qatnasha oladi. Geterotsikllar to`yingan va to`yinmgan, uch, to`rt, besh, olti va hakazo a`zoli, oddiy yoki kondensirlangan, bir, ikki, uch va hakazo geteroatomli bo`lishi mumkin.
• Geterotsiklik birikmalar tsikldagi a`zo va geteroatomlarning soniga, geteroatomning tabiatiga va boshqa elgilariga ko`ra sinflanadi.
• Geterotsiklik birikmalarning muhim guruhlari va ularga kiradigan vakillariga misollar keltiramiz:

Uch a`zoli geterohalqali birikmalar

To‘rt аъзоли geterohalqali birikmalar
Besh аъзоли geterohalqali birikmalar

Olti a’zoli geterohalqali birikmalar

Benzol yadrosi bilаn kondensirlаngаn bir geteroаtomli:
Bitsiklik geterotsikllаr:

Geterotsiklik birikmalarning nomlanishi

• Odatda geterotsiklik birikmalarning yuqorida keltirilgan trivial nomlari keng ishlatiladi.
• Bir geteroatomli geterotsiklik birikmalarni ratsional nomenklaturaga ko`ra nomlashda ham tegishli geterotsikllarning trivial nomlari asos qilib olinadi. Yon zanjirida funktsional guruhi bor geterotsiklik birikmalarning nomi tegishli geterotsiklik radikallarning nomidan foydalanib tuziladi:

-furilal’degid -furilnatriy
Besh a`zoli geterotsikli birikmalarda o`rinbosar-larning holati raqam yoki , ’, , ’ harflari bilan belgilanadi:

Furan va tiofen hosilalari nomlanishi

Pirrol hosilalari nomlanishi

indol
N-metilindol
-nitroindol
yoki 3-nitroindol

Piridin yadrosidаgi uglerod аtomlаri , ′, , ′, va , xinolindаgi аtomlаr esа , ,  vа o, m, p, a (аnа) hаrflаri bilаn belgilаnаdi:

Agar geterotsiklik birikmada bir necha har xil geteroatom bo`lsa, raqamlash kislorod atomidan boshlanadi, so`ngra oltingugurt va azot atomlariga o`tiladi. Geterotsiklda NH va uchlamchi azot bo`lganda 1 raqami bilan NH belgilanadi. Demak, ikki va undan ortiq har xil geteroatomlari bor getterotsikllar O, S, NH, N tartibiga rioya qilingan holda raqamlanadi:

• Agar geterotsiklik birikmada bir necha har xil geteroatom bo`lsa, raqamlash kislorod atomidan boshlanadi, so`ngra oltingugurt va azot atomlariga o`tiladi. Geterotsiklda NH va uchlamchi azot bo`lganda 1 raqami bilan NH belgilanadi. Demak, ikki va undan ortiq har xil geteroatomlari bor getterotsikllar O, S, NH, N tartibiga rioya qilingan holda raqamlanadi: