Геронтология ва гериатрия фани ҳАҚгша тушунча

SIOFORNING TA`SIR MEHANIZMI

Yengil anoreksigen ta`sirga ega

XS va TG darajasini kamaytirib, ularning ichakda so`rilishini kamaytiradi

Siofor

Insulin ta`sirini kuchaytiradi insulinga to`qima retseptorlari sezuvchanligini noshiradi insulin rezitsentlikni kamaytiradi.


Boshqa barcha BGlarga nisbatan gipogilikemik xolatiga kamroq olib keladi.

To`qimalarda glyukoza utilizatsiyasini yaxshilaydi jigarda uning x.b. tormizlaydi.

Sioforning ta’sir mexanizmi.

Qari va keksalarda insulinoterapiyaga o’tish hamma vaqt katta javobgarlikni talab qiladi, chunki tashqaridan yordam, parhezga amal qilish va ovqatni regulyar qabul qilish –xxxxxhavfli asorat-gipoglikemiya rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun uy sharoitlarida glikemiyani bemor o’zi mustaqil yoki qarindoshlari yordamida nazorat qilish muhimligini tushuntirish kerak. Insulinoterapiyaga ko’rsatma bo’lib qari va keksa qandli diabet bilan og’rigan bemorlarda quyidagilar hisoblanadi:

-ketoatsidoz, prekoma, giperosmolyar va laktatatsidotik koma

-qandli diabet dekompensatsiyasi

-dietoterapiyaga (rezistentli) va PSP ga rezistentlik

-ifektsion kasalliklar

-xirurgik aralashuvlar va travmalar

-jigar va buyrak funktsiyasining og’ir buzilishlarida

-trofik yaralar

-og’ir polineyropatiya va retinopatiya

-oshqozon-ichak buzilishlari, qusish va ich ketishlari bilan birga kuzatilganda

-o’tkir, makrovaskulyar asoratlar (insult, miokard infarkti, gangrena va boshqalar).

Hozirgi vaqtda insulinning turli ko’rinishlari mavjud: sintetik qisqa ta’sirli odam insulini, uning ta’siri 2-5 soatdan so’ngdan so’ng cho’qqiga chiqadi, ta’siri 8 soat davom etadi:oraliq ta’sirga ega bo’lgan insulin, masalan NPX 4-12 soat ta’siri cho’qqiga chiqadi, uzoq ta’sir qiluvchi insulin, (ultralente) 24 soat ta’sir qiladi. Odam insulini preparatlari-qisqa ta’sirli insulin va NPX insulinini saqlovchi tayyor eritmalar ko’rinishida chiqariladi.

50% sutkalik doza NPHga to’g’ri kelsa, 50%i qisqa ta’sirli insulinning 3ta in’yektsiyasiga bo’linadi, u asosiy ovqat qabul qilishdan oldin 12, 18, 20% nisbatlarda (nonushtadan, tushlik va kyechki ovqatdan kyeyin) qabul qilinadi, kyeyinchalik glikyemiya darajasiga mos ravishda o’zgarishi mumkin. Insulinoterapiyaning istalgan rejimi, qari bemorlarda ularning individual ehtiyojlariga mos va chuqur qayta ishlovdan o’tgan bo’lishi kerak. Har doim eng oddiy rejimni tanlash kerak, biroq og’ir holatlarda ko’p martali in’ektsiyalar rejimi ham buyuriladi.
Qandli diabetning kompyensatsiya kriteriyalari (mmol/l).

Ko’rsatkichlar	Yaxshi	O’rtacha	Salbiy
Och qorinda glikemiya	4,4-6,7	<7,8	>7,8
Ovqatdan keyingi glikemiya	4,9-8,9	<10	>10
HbAlc	6%(<7,5%) aglyukozuriya

Qandli diabet kompenstsiya kriteriyalari %

Tekshirish vaqti	Glyukoza darajasi
	Ideal	Mumkin bo`lgan
Nonushtadan oldin och qoringa	70-90	70-110
Kun davomida ovqatdan oldin	70-105	70-130
Ovqatdan keyin 1 soat o`tganda	100-160	100-180
Ovqatdan keyin 2 soat o’tganda	80-120	80-150

Diabetda favqulodda holatlar.

Giperglikemiya

(qonda glyukoza miqdorinnig oshishi).

Sabablar: ortiqcha ovqat eyish, insulin va diabetga qarshi boshqa dori vositalar dozasining etarli emasligi, kasallik, stresslar.

Kasallik boshlanishi: sekin-asta, diabetik komaga o’tishi mumkin.

Simptomlari

1. 
   tez-tez siyish;
   
2. 
   ko’rishning buzilishi;
   
3. 
   terining qurishi;
   
4. 
   uyquchanlik;
   

Nima qilish mumkin?

1.Glyukozani qondagi miqdorini tekshirish.

2.Agar glyukoza miqdori 200mg/gl dan yuqori bo’lsa va 2kun davomida bu daraja saqlansa.

Gipoglikemiya

(qonda glyukoza miqdorining kamayishi).

Sabablari: etarlicha ovqatlanmaslik; insulin va diabetga qarshi boshqa preparatlar dozasini oshirish.

Kasallik boshlanishi: birdan; gipoglikemik shok yoki hushdan ketish rivojlanishi mumkin.

Simptomlari:

1.titroq.

2.yurak urib ketishi.

3. terlash.

4. bosh aylanishi.

5.bezovtalik.

6.ochlik hissi.

7.ko’rishning buzilishi.

8.tez charchash.

9.bosh og’rig’i.

10. ta’sirchanlik.

Nima qilish mumkin?-Yarim stakan yoki oddiy alkogolsiz ichimlik yoki 1stakan sut, yoki 1 nechta yumshoq konfetlar (shokolad bo’lmasligi kerak).

Keyin 30 minut davomida qonda glyukoza miqdorini tekshirish. Agar simptomlar yo’qolmasa vrachga murojaat qilish.

Engil (istalgan buterbrod) biror egulik va yarim stakan sut ichiladi.

- Qandli diabetning paydo bo'lishida irsiy omillar, infeksiya, ruhiy zarbalar, semirish katta ro`l o'ynaydi. Butun Jahon Sog'likni Saqlash tashkilotining tavsiyasiga binoan 65 yoshdan oshgan bemorlarda uchraydigan bu kasallik "Qarilik diabeti" deb ataladi.

Qandli diabet ko'pincha semizlik bilan birga kechadi. Semizlikda qandli diabet tana og'irligi normal bo'lgan bemorlarga qaraganda 4 barobar ko'proq uchraydi. Qandli diabetda insulin yetishmovchiligi oqibatida uglevod, lipid, oqsil, vitamin, suv - tuz almashinuvi buziladi. Normada qonda glyukoza miqdori 3,34-5,55 mmol bo'ladi. Kasallik klinikasi og'irligiga qarab qandli diabet yengil, o'rtacha og'ir va og'ir turlarga bo'linadi. Engil turi - qonda glyukoza 7,77 mmol/l. gacha bo'ladi, bunda parhez va uglevodlarni cheklash bilan kifoyalaniladi. O'rtacha og'ir turida glyukoza miqdori 12,21 mmol/l. gacha bo'lib, kuniga 20-60 TB insulin, parhez bilan qand pasaytiruvchi sulfanilamid preparatlari tayinlanadi. Og'ir turi qonda glyukoza 12,21 mmol/l.dan ortiq bo'lib, katta dozalarda insulinoterapiya o'tkaziladi. Yoshi qaytgan va keksa kishilarda qandli diabet belgilari aniq ifodalanmaydi. Bu esa kasallikning erta diagnostikasini kechiktiradi. Keksalarda bu kasallikning o'ziga xos alomatlari tana og'irligining pasayishi, ko'p siyish, teri qichishishi, yiringli kasalliklarning paydo bo'lishi hisoblanadi.

Keksalar immuniteti pasayganligi sababli diabetik bemorlarda pnevmoniya, o`tkir respirator kasalliklar og'irroq kechadi. Ayniqsa tuberkulyoz kasalligi bunday bemorlarda tez paydo bo'ladi.

Parhez bilan davolash kasallikning barcha turlarida buyurishadi. Uglevodlar miqdori cheklanadi, yetarli miqdorda oqsillar va yog'lar tavsiya etiladi. Bemorlarga "Parhez №9" buyuriladi. Sutkali rasionda uglevodlar 50%, oqsillar 30%, yog'lar 30% ni tashkil etadi. Insuilin bilan davolashda yurak tomir yetishmovchiligiga, ishemik kasallarda gipoglikemiyaga yo'l qo'ymaslik kerak. Qonda qand miqdorini pasaytirishda peroral preparatlardan sulfanilamidlar va biguanidlar (butamid, siklamid, bukarbon, glibenklamid, adebit, glyukofag) ishlatiladi. Bunda qondagi leykositlar va trombositlar soni kuzatib boriladi. Qandli diabetning asoratlaridan gipoglikemik koma, insulin miqdorini oshirib yuborganda paydo bo'ladi. Bemorda holsizlanish, bo'shashish, qaltirash, sovuq ter bosishi, ochlik, bosh og'rig'i, bezovtalik kuzatiladi. Bunday holatda darhol shirin choy, pichenye, bulochka, konfet beriladi, venadan 50 ml. 40 % glyukoza eritmasi yuboriladi.

Yuboriladigan insulin miqdori etarlicha bo'lmasa, diabetik koma ro'y berishi mumkin. Bunda moddalar almashinuvi chuqur izdan chiqib, qonda keton tanalari to'planib qoladi. Bemorda bo'shashish, apatiya, uyquchanlik, ko'ngil aynishi, qayt qilish, chanqash, ishtahaning yo'qolishi kuzatiladi, og'zidan aseton hidi keladi, odam hushidan ketadi. Diabetik komada 100 TB da insulin, organizmning suvsizlanishiga qarshi izotonik natriy xlor eritmasi, vitaminlar yuboriladi.

Qandli diabet bilan og'rigan bemorlar dispanser kuzatuvida turadilar. hamshira bemorning qoni va siydigada glyukoza miqdorini muntazam tekshirib boradi.

Semizlik - turli to'qima va organdarning yog' bosishi bo'lib, erta qarishning alohida omillaridan biridir. Keksalar ularda energetik sarf va moddalar almashinuvining pasayishi sababli semizlikka moyil bo'ladi. Semizlik kam harakatlanish, ortiqcha ovqat yeyish, irsiyat oqibatida yuzaga keladi.

Semizlik uchta darajada farq qilinadi:

1 daraja: yengil - tana og'irligi 20-30% ga.

2 daraja: o'rtacha - tana og'irligi 30-40% ga.

3 daraja: yuqori -tana og'irligi 40 % ga ortib ketadi.

Bemorlar nafas qisishidan, hansirashdan, bosh og'riqlaridan, uyquchanlikdan, zidiyatdan nolishadi. Tez-tez ochlik hissi paydo bo'lib, qaltirash bosadi, odam bo'shashadi va ovqat iste'mol qilgach bu belgilar yo'qoladi. Qonda xollesterin, trigliseridlar soni ortib, glyukoza miqdori pasayadi. Semizlikni davolashda engillashtiruvchi parhez, harakat faollashishini oshirish, suv muolajalari, kaloriyasi past ovqatlar, ishtahani pasaytiruvchi moddalar - dezapimon, Meforin buyuriladi.

Vaziyatning oldini olish uchun sabzavot, mevalar, surgi vositalari tayinlanadi.