Геронтология ва гериатрия фани ҳАҚгша тушунча

Insulinga bog’liq bo’lmagan qandli diabetni davolashda qand miqdorini kamaytiruvchi tabletkalarni qo’llash tartibi.
Ovqatlanish tartibi va jismoniy zo’riqishlar fonida 3 oy mobaynida yaxshi metobolik nazoratga erishishning qiyinligi og’iz orqali qabul qilinadigan qand miqdorini kamaytiruvchi preparatlar qo’llashga ko’rsatma bo’ladi.(PSM). Bu preparatlar ta`sir mexanizmiga ko`ra sulfonilmochevinaning birikmalari, va uglevodlarninig ichakda so`rilishini kamaytiruvchi preparatlarga bo`linadi.

Sulfonilmochevina preparatlarining ta`sir mexanizimi:

- β hujayrada insulin sekretsiyasini kuchaytiradi

- insulinga bog`liq to`qimalarning endogen insulinga ta`sirchanligini oshiradi.

- jigar tomondan ishlab chiqarilishini to`xtatadi.

Sulfonilmochevina preparatlarini qabul qilinganda quyidagi nojo`ya ta`sirlari kelib chiqadi: gipogilikimik reaktsyalar, ko`ngil aynishi, qusish, epigastral soxada og`riq, gipokaliemiya, fotodermatoz, allergik reaktsiyalar, suyak ko’migiga nojo’ya ta’sirlar (agranulatsitoz rivojlanish darajasigacha), alkogolga sezuvchanlikning oshishi, toksik ta’sirlar(toksik gepatit, alveolit). Qari va keksa bemorlarda bu preparatlar qo’llashga qarshi ko’rsatmalarga ayniqsa jiddiy qarash lozim. Bular: insulinga bog’liq qandli diabet, qandli diabet dekompensatsiyasi, prekoma, koma, sulfanilamidlarga sezuvchanlikning oshishi, kuchli ifodalangan buyrak-jigar etishmovchiligi, mikro va makro angiopatiyalar kuzatilganda, og’ir yondosh patologiya (ketoatsidoz uchun sharoit yaratadigan holatlar: semizlik, jigar patologiyasi bo’lganda), laktoatsidoz (to’qima va a’zolarning ishemiyasi), gipoglikemik holatga moyillik bo’lganda, yirik jarrohlik aralashuvlarda, alkogolizm, ruhiy buzilishlar.

Sulfonilmochevina guruh preparatlarining tavsifi.

Preparat	Kommertsiya nomi	Ishlab chiqargan firma	Ta’sir davomiyligi	1 tabletkadagi miqdori	Yuqori sutkalik dozasi	Eslatma
Tolbutamid			6-12s	0,25 0,2g	1,5-2g	Qon tomondan asoratlar ehtimolining yuqoriligi.Bu preparatni qabul qilganda yurak qon-tomir kasalliklari o’lish havfi 2,5 martaga oshadi. Gipoglikemiya, koma rivojlanishi mumkin.
Karbutamid	Bukarban	Chinion	6-12s	500mg	2g	Agranulotitoz va toksin alomatlar uchrash havfi yuqori.
Glibenkla- mid	Maninil 5 Maninil 1,75 3,5	Berlin-Chemie	8-12s	5mg 1,75mg 3,5mg	0,02g	Qonning trombogen hususiyatlarini kamaytiradi, qonda xs miqdorini kamaytiradi. Kardioprotektiv ta’sirga ega. Antiaritmiya ta’siri boshqa SM preparatlarga nisbatan yuqori yumshoq farmokokinetika va farmokodinamikaga ega. Ovqat qabul qilish oraliqlarida gipoglikimik xolatlar rivojlanish havfini oldini olish mumkin.
Glibenkla- mid	Betanaz Glamid Daonil Euglukon	Cadila Health care Hoechst Pliva				Laborator ko’rsatkichlar nazorati ostida jigar va buyrak funksiyasi pasayganda ehtiyotlik bilan yuborish kerak.
Gliklazid	Gloreal Diabeton Diabrezid Reklid	INC- Pharmaceutical Servier Molteni Farmaciutici Dr. Reddy’lab	8-10s	80mg	0,32	Gematologik ko’rsatkichlarga ta’sir qiladi, qonning reologik xusuyatlari, gemostaz sisitemasi va mikrosirkulyatsiyaga ta’siri bor.
Glipizid	Antidiab Glibinez Minidiab Minidiab Minidiab Glyukotrol Glipizid	KRKA PFIZER UPJON LECIVA TORRENT PFIZER MYLAN FARMA- CEUTICALS	8-10s	5mg	45mg	Yurak qon-tomir kasalliklaridan o’lim 2,5 martaga oshadi. Sekin ta’sir qiluvchi formalarida gipoglikemik holat bo’lishi mumkin.
Glimepirid	Amaril	HOECHST	24s	1mg	0,08	Preparat 1-marta qabul qilinganda, sutka davomida glikemiyaning nazorat qilish imkoniyatini beradi.
Glikvidon	Glyurenorm	Boeringer Ingelchim	8s	30mg	0,12	Yurak qon-tomir kasalliklaridan o’lim havfini oshiradi.

Sulfanil mochevina preparatlari yuqori effektivligiga qaramasdan kechki qandli diabetni davolashning muhim etaplarida bir necha oy, hatto yillardan so’ng sulfanalamidlarga rezistentlik paydo bo’ladi va pankreatin orolchalarning β hujayralari charchashi tufayli qandli diabet dekompetsatsiyasi kechadi. Bu holatlarni kelib chiqishiga stress ta’sirlar, davoning nosistemaligi, parhez buzilishlari sabab bo’ladi. Keksa va qari bemorlarda davoning boshida sulfonilmochevina preparatlarining qabul qilganda ovqatlanish rajimi buzilmaslik haqida ogohlantirish kerak, chunki bu keyinchalik β hujayralar insulin rezervining kamayishiga olib keladi.

Biguanidlar (BG)

BG lar qonda glukoza miqdorini jigarda glyukoneogenez jarayoni to’xtatish orqali kamaytirish orqali ta’sir qiladi. Hozirgi vaqtda insulinga bog’liq bo’lmagan qandli diabetni davolashda bu preparatlar gurugidan metmorfin (gliformin, siofor) qo’llaniladi. Buformin va fenformin laktatatsidoz rivojlanish havfi yuqori bo’lgani sababli hozirgi vaqtda qo’llanilmaydi. Metmorfin qandli diabetda esa laktoanidoz kelib chiqish havfi ancha kam darajada bo’ladi. Medmorfin monotarapiyasida gipoglikemiya rivojlanishi deyarli kuzatilmaydi, chunki preparat insulin sekretsiyasini kuchaytirmaydi. Antigeperglikemik ta’sirdan tashqari medmorfin qondagi lipidlar miqdorini kamaytiradi, fibrinolitik ta’sir ko’rsatadi, insulin bilan birga qo’llanilganda tana vazni oshishiga ta’sir qilmaydi va monoterapiyada esa hatto tana vazni kamayishiga yordam beradi. BG larga qarshi ko’rsatma bo’lib; koma, prekoma, kaxeksiya, subkaloriyali dieta, anemiya, qand o’rniga fruktoza qo’llanilganda o’tkir infeksion kasalliklar 20-30% ga kamaytiradi, qon tomir asoratlari, kardiovaskulyar buzilishlar rivojlanish havfini kamaytiradi, yog’ almashinuvini, gemostazni tiklaydi, stress faktorlarga chidamlilikni, immunoreaktivlikni oshiradi.

Metformin tavsifi

Preparat	Sotuvdagi nomi	Ishlab chiqargan firma	1tabletka dagi miqdori	Maksimal sutkalik dozasi	Eslatma
Metomorfin	Sifor 500 Sifor 850	Berlin Chemie, Germaniya	500 mg 850mg	1500mg	Glyukortikoitlar, simpatomimetiklar, glyukagon, diuretiklar, nikotin kislota preparatlari, kontratseptiv vositalar, uning tasirini kamaytiradi.

Metabolik sindrom terapiyasi.

Insulinga rezistent metabolik sindrom rivojlanishida yuqoridagi o’zgarishlar katta rol o’ynaydi, asosiy davo to’qimalarning insulinga sezuvchanligini oshirishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Buning uchun tana vaznini kamaytirish kerak bo’ladi, bunga anoreksigen ta’sirga ega bo’lgan siofor qo’llaniladi. Siofor bilan davolashda uning dozasini asta-sekin oshirib borish tavsiya etiladi. Boshlang’ich sutkalik dozasi 0,5-1,0 g interval bilan sutkasiga 3 g gacha oshirib boriladi. Qari va keksa bemorlarni davolashda yondosh kasalliklar, oshqozon-ichak trakti va motor funktsiyasi holatiga e’tibor berish kerak.

Insulinoterapiya. Parhez va peroral qand miqdorini kamaytiruvchi preparatlar yordamida yaxshi glikemik nazoratga erisha olmasa –insulin buyuriladi.