Geometriya 7-sinf

5. Masalalar.
2.
Quyida keltirilgan uchburchaklar juftlaridan qaysilari o4zaro teng bo4ladi? 
Qaysi alomatga ko4ra?
1.
Rasmda berilgan ma’lumotlar asosida uchburchaklarning turlarini aniqlang.
7
7
7
60
0
65
0
55
0
5
5
4
95
0
3)
1)
4
)
2)
5)
6)
71

---

72
3.
1-rasmda 

ACD
=

ABF
ekanligini isbotlang.
4
.
Agar 2-rasmda 

CAB
=

ABD
bo4lsa, 
AD
=
BC
ekanligini ko4rsating.
5.
3-rasmda 

ABD
=

CDB
bo4lishini isbotlang.
6.
4
-rasmda 

ABC
=

CDA
bo4lishini isbotlang.
7.
Agar 

ABC
 
va 

PQR
 
da 
AB
=
PQ
, 
AC
=
PR
va 
BC
=
QR
bo4lsa, 

ABC
va 

PQR
teng bo4ladimi?
8. 
Agar 5-rasmda
 
AB
=
AC
, 
BE
=
CF
bo4lsa, 
a) 

AED
=

AFD
; b) 

BED
=

CFD
 
ekanligini 
isbotlang
.
9.
6-rasmda 

ABC
=

EFD
bo4lishini isbotlang.
10.
7-rasmda 
AD
=
CE
ekanligini isbotlang.
11.
8-rasmdagi ma’lumotlarga ko4ra 
x
ni toping.
12.
AE 
va 
BD
kesmalar 
C
nuqtada kesishadi. Agar 
DC
=
DE
, 
AB
=
BC
va 

BAC
=
4
8
0
bo4lsa, 

CED
ni toping.
1
A
B
C
D
F
O
2
A
B
C
D
4
D
B
C
β
β
α
α
A
3
A
D
B
C
β
β
α
α
5
A
D
B
C
E
F
7
A
D
B
C
E
6
A
D
B
C
E
F
α
α
8
85
0
x
13.
ABC
uchburchak ichida 
D
nuqta olingan. Agar 
AC
=
AB
, 
CD
=
BD
va 

BDA
= 120
0
bo4lsa, 

ADC
ni toping.
Qiziquvchi o4quvchilar uchun.
1.
œGeometriya #7
B
elektron darsligining tegishli bobi sahifalari 
bilan tanishib chiqing. Mazkur bobga kiritilgan mavzularga oid interaktiv 
animatsiya ilovalarida berilgan topshiriqlarni bajarib va test topshiriqlarini 
yechib o4z bilimingizni sinab ko4ring.
2.
Shuningdek, 1
4
1-betda keltirilgan Internet resurslaridan mazkur bobga 
tegishli materiallarni toping va o4rganib chiqing.
72

---

73
1
A
B
D
C
10
x-?
Nazorat ishi ikki qismdan iborat bo4lib, birinchi 
qismda quyida keltirilgan 
masalalar (yoki shularga 
o4xshash masalalar)dan
3 tasi beriladi. Ikkinchi qismda 
esa quyida keltirilgan testlardan besh tasi beriladi:
Masalalar.
1.
1-rasmda berilgan ma’lumotlar bo4yicha noma’lum 
kesmani toping.
2.
AB
va 
CD
kesmalar 
O
nuqtada kesishadi. Agar 

CAB
=

ABD
va 
AO
=
BO
bo4lsa, 

ACO
=

BDO
ekanligini isbotlang.
3.
Teng yonli uchburchakning perimetri 18,
4
m
ga teng, asosi esa yon tomonidan
3,6 
m
ga qisqa. Bu uchburchakning tomonlarini toping.
4
*.
Uchburchaklar tengligini ikki tomonlari va shu tomonlarining biriga tushi-
rilgan medianalari tengligiga ko4ra isbotlang.
3-NAZORAT ISHI
Testlar.
1. Teng yonli uchburchakning ikki tomoni 8 va 3 ga teng. 
Uning uchinchi tomonini toping.
A) 5; 
B) 8; D) 11; 
E) 9.
2. 
P
 
= 36, 
a
 
= ? (
2-rasm
)
A) 11;
B) 12;
D) 13;
E) 18.
3. Teng yonli uchburchakning perimetri 
4
8, yon tomoni 18 
ga teng. Uning asosini toping.
A) 18;
B) 12;
D) 16;
E) 18.
4
. Teng yonli uchburchakning perimetri 
4
8 ga teng. Uning 
tomonlaridan biri 12 ga teng bo4lsa, qolgan tomonlarini 
toping.
A) 12; 12; B) 16; 16; D) 18; 2
4
; E) 18; 18.
5. Teng yonli uchburchakning perimetri 36 ga, tomonlaridan 
biri esa 16 ga teng. Uchburchakning qolgan ikki tomoni 
uzunliklarini toping.
A) 16 va 
4
; B) 10 va 10; D) 10 va 10 yoki 16 va 
4
; 
E) Bunday uchburchak mavjud emas.
6. 
AC
=? (
3-rasm
)
A) 
6; B) 
8; D) 
12; 
E) 
10,5. 
7. Uchburchakning nechta medianasi bor?
A) Bitta. 
B) Ikkita. D) Uchta.
E) Oltita.
2
a
a
a
-
3
3
A
B
C
D
6
O
31
73

---

74
8. Uchburchak bissektrisasi qanday shakl?
A) Kesma. B) Nur.
D) To4g4ri chiziq. E) Nuqta.
9. Uchburchakning qaysi elementi uning tashqi sohasida 
yotishi mumkin?
A) Medianasi.
B) Balandligi. 
D) Bissektrisasi.
E) Diagonali.
10. œAgar uchburchakning ikki burchagi teng bo4lsa, bu 
uchburchak teng yonli uchburchak bo4ladi
B
, degan 
tasdiqni qanday atash mumkin?
A) 
Ta’rif. B) 
Xossa. 
D) 
Alomat. 
E) 
Aksioma.
11. 
4
-rasmda keltirilgan 
ABC
va 
DEF
uchburchaklar teng 
bo4ladimi?
A) 
Ha. 
B) 
Ayrim 
hollarda.
D) Yo4q. 
E) Ko4pchilik hollarda. 
12. 5-rasmdagi qaysi uchburchaklar o4zaro teng?
A) 

KLM
=

LMH
; B) 

KLH
=

MLH
; 
D) 

KLM
=

KLH
; 
E) Hech qaysi.
13. 6-rasmdagi 
ABD
va 
CDB
uchburchaklar qaysi alomatga 
asosan teng bo4ladi?
A) Uchburchaklar tengligining TBT alomatiga ko4ra.
B) Uchburchaklar tengligining BTB alomatiga ko4ra. 
D) Uchburchaklar tengligining TTT alomatiga ko4ra. 
E) Bu uchburchaklar teng emas.
1
4
. 7-rasmga qarab uchburchak turini aniqlang.
A) Teng tomonli. 
B) Teng yonli.
D) O4tmas burchakli. 
E) Hech narsa aytib bo4lmaydi.
15. 8-rasmdagi ma’lumotlarga ko4ra quyidagi tengliklardan 
noto4g4risini toping. 
A) 

GEF
= 

HFE
; B) 

EGF
= 

FHE
; 
D) 

EHF
= 

FEG
; E) 

EFH
= 

GEF
.
16. Perimetri 12 
sm
bo4lgan uchburchakning balandligi 
uni perimetrlari 7 
sm
va 9 
sm
bo4lgan uchburchaklarga 
ajratadi. Balandlik uzunligini toping.
A) 2 
sm
; B) 
3 
sm
; D) 
1 
sm
; E) 
4
sm
.
4
D
F
E
A
C
B
AC = DF,

A = F,
AB = FE
5
K
M
L
H
6
A
B
C
D
7
B
C
8
E
G
F
H
74

---

75
Amaliy kompetensiyalarni rivojlantiruvchi qo4shimcha materiallar
1. 
B
ermuda uchburchagi. 
Atlantika okeanida 
uchlari Florida, Bermuda orollari va Puerto-
Rikoda bo4lgan uchburchak shaklidagi 
&Bermuda uchburchagi[ deb ataladigan 
hudud bor
 
(
1-rasm
)
. 
Bu joy o4zining sirliligi 
va kasofatliligi bilan nom qozongan. Gap 
shundaki, bu hu dudda kemalar va samolyotlar 
sirli ravishda ha lokatga uchrab, nom-nishonsiz 
g4oyib bo4lib turadi. Geometrik shakllar nomi 
bilan nomlangan yana qanday joylarni bilasiz?
2. 
Qurilishda 2-rasmda
 
tasvirlangan &shayton[ deb 
nomlanuvchi asbobdan qanday maqsadlarda 
foyda laniladi?
1. 1-rasmdagi ko4prik qanday geometrik shakllardan iborat? Nega u shunday 
shakllar yordamida bunyod etilgan? Ko4prikdagi uchburchaklarning turlarini 
ayting. Ularning medianasini, balandligini va bissektrisasini ko4rsating.
2. 2-6-rasmlardagi xalq hunarmandchiligi mahsulotlarida aks etgan geometrik 
shakllarning nomlarini ayting.
3. 7-rasmdagi kitob javoni va 8-rasmdagi velosiped rasmidagi geometrik 
shakllarni ko4rsating. Ularning nomlarini ayting. Ushbu rasmlarda o4xshash 
uchburchaklar bormi? Teng uchburchaklar-chi?
4
. 9-rasmdagi patnis, 10-rasmdagi bolalar mozaikasi, 11-rasmdagi xona shifti 
va 12-rasmdagi matolar o4rtasida qanday umumiylik bor? Ulardagi geometrik 
shakllar bo4yicha o4z fikringizni bildiring.
51-betdagi III-bob tituli bo4yicha
3. 
Teskarisini faraz qilishga oid qiziqarli masala
Savol.
Sulton ikki vaziridan qaysi biri tezroq mantiqiy fikrlashini 
sinamoqchi bo4ldi. U vazirlarga ikkita oq va ikkita qora qalpoq ko4rsatdi. 
So4ng ularning ko4zlarini bog4lab, har ikkisiga qora qalpoqlarni kiydirdi, 
oq qalpoqni esa o4zi kiydi: &Qani, boshingizdagi qalpoq qanaqa rangda, 
toping-chi?[ Biroz o4tib, o4ng qo4l vazir: &Mening boshimda qora qal-
poq[, # de di. U qanday fikr yuritgan?
Javob. 
O4ng qo4l vazir teskarisini faraz qilgan:
&Mening boshimdagi qalpoq qora emas. 
Haqiqatan rangi oq deb faraz 
qilayin. U holda chap qo4l vazir sultonning boshida ham, mening boshimda 
ham oq qalpoqni ko4rib, 
o4zining boshidagi qalpoq qora ekan li gini darhol 
ayt gan bo4lar edi. U esa hamon o4ylanib o4tiribdi. Demak, farazim noto4g4-
ri 
O
mening boshimdagi qalpoq 
O
qora[.
1
2