Geometriya 7-sinf

49

---

50
Tarixiy lavha 
Astrolyabiya 
(
Usturlob) – burchak o‘lchaydigan asbob bo‘lib, u qadimgi yunon 
astronomi Gipparx tomonidan eramizdan oldingi II asrda yasalgan 
(
11-rasm
)
. Ko‘rinishi 
juda sodda bo‘lgan bu asbobda o‘nlab o‘lchash ishlarini bajarish mumkin bo‘lgan. 
Samarqanddagi Ulug‘bek astronomik rasadxonasida ham burchak o‘lchash ishlari olib 
borilgan. Bu ulkan silindr shaklidagi uch qavatli rasadxonada ko‘plab qurilma va asbob-
lar bo‘lgan 
(
12-rasm
)
. Uning radiusi 42m bo‘lgan! Ulug‘bek bu qurilma yordamida 1018 
ta yulduzning koinot dagi o‘rnini hayratomuz aniqlikda o‘lchab, o‘zining
œ
Ziji jadidi 
Ko‘ragoniy
B
 asarida keltirgan. 13-rasmda uning yer ostida saqlanib, shu kungacha yetib 
kelgan qismi tasvirlangan. 14-rasmda yevropalik olimlar teleskop ixtiro qilinishidan avval 
foydalangan kvadrant tasvirlangan. U Ulug‘bek kvadrantidan ancha kichik albatta. Hozirda 
yer o‘lchash ishlarida yuqori aniqlikka ega bo‘lgan teodolit degan asbob qo‘llaniladi. 
12
13
1
4
11
12.
10-rasmda tasvirlangan 
AB
va 
CD 
kesmalarni ko4z bilan chamalab o4zaro 
taqqoslang. So4ng bu ishni shaffof plyonka yordamida bajaring.
Xulosa:
Geometriyada o4lchash va taqqoslash ishlarini bajarish lozim: 
ko4z aldashi mumkin!
10
A
B
C
D
b)
A
C
D
a)
B
A
C
D
c)
B
A
C
d)
D
B