Geografiyasi

Aerokosmik  tadqiqotlar  usuli  –  samarali  tadqiqot  usullaridan  biri.  Inson 
geografiyasida kenglik bo’yicha, ya’ni katta hududlarda (kichik masshtabli) tabiat, 
xo’jalik,  aholi,  atrof-muhit  majmuasini  tadqiq  qilishda  keng  foydalanilmoqda. 
Ayni  vaqtda,  aniq  hududlarda  ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishi,  hududiy 
tashkil  qilish,  xo’jalik  va  aholi  joylashuvi,  shaharlar,  aglomeratsiya  va  iqtisodiy 
rayonlar chegaralari, atrof-muhit holati to’g’risida aniq va yangi ma’lumotlar olish 
imkonini beradi. Bu usul orqali kerakli hududni tanlab olib o’rganish va natijalarni 
boshqa hududlarga tadbiq qilish ham mumkin. 
So’nggi yillarda geografiya fanining notabiiy tarmoqlari ilmiy tadqiqotlarida 
Klasterli  yondoshu  vdan  keng  foydalanilmoqda.  Klaster  modelini  joriy  etishning 
tarafdori  M.Porterning  fikricha,  klasterlar  geografik  jihatdan  o’zaro  bog’langan 
kompaniyalar, 
firmalar, 
tashkilotlar 
(korxonalar, 
agentliklar, 
markazlar, 
universitetlar va xokazo) ning mujassamlashuvidir.  
Klasterlar  aslida  ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirish  haqidagi  nazariy 
qarashlar  va  amaliyotning  evolyutsiyasi  natijasidir.  Xususan,  XIX  asr  va  XX  asr 
birinchi  yarmida  ishlab  chiqarish  kuchlarini  joylashtirish  shtandortlari,  rayon 
kombinatlari,  energiya  ishlab  chiqarish  tsikllari  kabi  nazariy  qarashlar  ostida 
sanoat  o’sish  qutblari,  sanoat  rayonlari,  hududiy  ishlab  chiqarish  majmualari 
tashkil etildi. O’tgan asrning 70- yillaridan esa jahonda ishlab chiqarish aloqalarida 
o’zaro bog’langan turli bo’g’inlarning yuqori kooperatsiyasi va mujassamlashuvini 
o’zida  qamragan  klasterlar  joriy  etila  boshlandi.  Rivojlangan  mamlakatlarda 
hozirgi  kunda  iqtisodiyotning  turli  sohalarida  minglab  klasterlar  faoliyat 
yuritmoqda.  
Professor  A.Soliyev  ta’biri  bilan  aytganda,  quyilgan  maqsad  va  vazifalarni 
yechish  ushbu  masalani  moliyaviy,  ashyoviy,  tashkiliy  va  boshqa  tomondan 
uyushtirilishini  taqozo  etadi.  Bu  tadbirlar  majmui  esa  dasturni  tashkil  qiladi.  Shu  
bois, mazkur usul maqsadga dasturli yondoshu v deb nomlanadi; uni ayni vaqtda, 
hozirgi zamon tili bilan aytganda, klaster usuli deb ham belgilash mumkin. 
Shuningdek, inson geografiyasi fanida olib boilayotgan tadqiqotlarda SWOT-
tahlil,  guruxlashtirish,  ekspert  baholash,  prognoz  qilish,  faktlar  tahlili,  balans  va 
boshqa usullardan ham foydalaniladi. 
SWOT-tahlil  usuli  orqali  hududning  kuchli,  zaif,  imkoniyat  va  tahdid 
tomonlari  belgilanadi.  Natijada,  o’rganilayotgan  ob’ektning  raqobatbordoshligiga 
erishish yo’llari aniqlanadi. Eng muhimi bunda zaif va imkoniyatlarga ham e’tibor 
qaratiladi,  tahdid  hisobga  olinadi  va  shu    asosda  istiqbolda  rivojlanish  yo’llari 
belgilanadi. 
Guruhlashtirish  usuli  –  ommaviy  statistik  ma’lumotlarning  bir  xil,  tipik 
bo’lgan  belgilarga  ko’ra  guruhlarga  ajratish  usuli  hisoblanadi.  Bu  usul 
o’rganilayotgan  ijtimoiy-iqtisodiy  jarayonlarni  hududlar  va  tarmoqlar  bo’yicha 
umumlashtirish imkonini beradi.