Географияси Тошкент 2006 Ўзбекистон Республикаси

Тақирлар ҳам чўл зонасининг ўзига хос табиий ҳосилаларидан биридир. Тақирлар ўсимлик ўсмайдиган, юзаси турли йўналишдаги тартибсиз ёриқлар билан парчаланган берч қатқалоқли сувсиз гил текисликлардир. Тақирлар Амударё, Қашқадарё, Зарафшон этакларидаги, қумликлар орасидаги қадимги аллювал текисликларда, майин гилли пастликларда, делювий билан қопланган пастлик ерларда катта майдонларни эгаллаб ётади. И.П.Герасимова тақирларни ер юзасини даврий равишда сув босиши оқибатида гоҳ шўрланиб, гоҳ шўри ювилиб туриши туфайли пайдо бўлган зонал тупроқ деб ҳисоблайди.
Тақирлар учун хос морфологик белгилар: юза қисмида қалинлиги 2-3 см бўлган берч, тартибсиз кўринишда ёрилиб-ёрилиб кетган қатқалоқ қатламининг мавжудлиги, унинг остида оч қўнғир тусли, бирмунча юмшоқ, ғовакроқ майда тангачасимон структурали 8-13 см қалинликдаги қатлам ва бу қатлам остида қўнғир тусли зичлашган ҳамда вертикал ёриқчалари бўлган тузли қатламларнинг борлиги.
Тақирлар оғир механик таркибли, умумий чиринди миқдори 0,4-0,7 % гача, таркибида азот ва фосфор кам бўлади, қатқалоқ қобиқда кўпинча туз бўлмайди. Тақирлар структурасиз ва жуда зич бўлганидан сувни ёмон ўтказади. Тақирлар берч, чиринди ва озуқа моддалари кам, шўрланган ва шўртобланган бўлганлигидан уларни дехқончиликда ўзлаштириш анча қийин.
Ўзбекистоннинг чўл зонасида сизот сувлари юзада жойлашган ерларда гидроморф тупроқлар вужудга келган. Улар асосан ўтлоқ, ботқоқ, ўтлоқ-ботқоқ тупроқлар ва шўрхоклардан иборат. Бу тупроқлар дарё водийларида ва дельталарида катта майдонларни эгаллайди. Тоғ этагидаги қияликларда ва айрим дарё ёйилмаларида кам минераллашган, карбонатларга бой сизот сувлари тақсирида зах ўтлоқ тупроқлар ҳосил бўлган.
Ўтлоқи тупроқлар учун чиринди миқдорининг озлиги, ўта карбонатлиги ҳамда кучсиз ишқорий эканлиги, донадорлиги, турли даражада шўрланганлиги хосдир. Тупроқда чиринди қатламининг чуқурлиги 40 см га етади, чиринди миқдори 1-2 % дан 4 % гача боради. Ўтлоқи тупроқлардан қишлоқ хўжалигида яхши фойдаланилади.
Ботқоқ тупроқлар Ўзбекистоннинг чўл зонасида кам тарқалган, чунки уларнинг ҳосил бўлиши ва ривожланиши учун шароит қулай эмас, ўта зах ерлар кам. Бундай тупроқлар республикамизда дарёларнинг ҳозирги замон дельталарида, қайирларида, кўл бўйларида учрайди. Ботқоқ тупроқларнинг юқори қатламлари оч кўкимтир, кулранг бўлади ва унда чала чириган ўсимлик қолдиқлари мавжуд. Бу тупроқлар тарқалган ерларни тез-тез сув босиб турганлигидан ва мураккаб мелиорация талаб қилганлигидан деҳқончиликда жуда кам фойдаланилади.