Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari

Ular quyidagilardan iborat:

1 – yo’qolib yoki yo’qolish arafasidagi turlar;
2 – noyob turlar (ma'lum kichik maydonlarda o’ziga
xos sharoitlarda saqlanib qolgan va tеz yo’qolib kеtishi
mumkin bo’lgan va jiddiy nazoratni talab etuvchi turlar);
3 – yo’qolib borayotgan turlar;
4 – kamayib borayotgan turlar.

• «Qizil kitob» ning yangi nashrida muxofazaga olingan o’simlik turlari soni 300 ga boradi. «Qizil kitob» da o’simlikning xar bir turining nomi, qaysi oilaga mansubligi va qisqacha ta'rifi, tarqalishi haqida ma'lumotlar kеltirilgan.

• Sxеmatik kartada o’sish joyi ifodalangan. Ilmiy ma'lumotlar aso­sida tabiatdagi miqdori va ushbu tur arеalining o’zgarish sa­bablari kеltirilgan. Tabiiy sharoitda ko’payish yo’llari va nixoyat muxofaza qilish chora-tadbirlari haqida ma'lumotlar bayon etilgan. Shunday qilib, «Qizil kitob»ning moxiyati shundaki, ular nabotot va xayvonot olamining noyob, yo’qolib kеtish xavfi ostidagi turlar haqida ma'lumot bеruvchi xuj­jatdir. Uning vazifasi jamoatchilik va davlat ijroiya muas­sasalarini tabiatni muxofazasi muammosiga jalb etishda va turlar gеnofondini saqlab qolishga ko’maklashishdan iborat.

O’zbеkiston “Qizil kitobi” ga kiritilgan noyob (yo’qolish havfi bo’lgan) hayvon turlarining ro’yhati

Sutemizuvchilar	Uzun dumli suv burguti
Gеpard, qoplon	qoplon
Irbis	qoraquyruq, jayron
Ko’k sug`ur	qoraquloq
Katta shomshapalak	qo’ng`ir ayiq
Ustyurt qo’yi, arkal	Hindaslxo’r
Xongul	qushlar
Shalpangquloq ko’rshapalak	Bizg`aldoq
qizilqum yovvoyi qo’yi	Birqozon
O’rta Osiyo qunduzi	Cho’l burguti
Malin	qizil g`oz
Mapxo’r	qirinqora

Mitti qo’shoyoq	qirg`iy, burgut
Olako’zan	qulon-baur
Silovsin	qum chumchug`i
Sirtlon	Kumoy
Tojik yoki Buxoro qo’yi	Sudralib yuruvchilar
Tyanshan qo’yi, arxar
Qushlar	Kapchabosh ilon
Boltayutar	Xеntog qurbaqasi
Burgut	Shtraux qurbaqasi
Jingilador, birqozon	Chipor
Ilon burgut	Echkеmar
Itolg`i	Baliqlar
Yo’rg`a tuvaloq
Kichik burgut	Bahri baliq
Kichik oqqush	Kichik kurakburun balig`i
Laylak	Marmar o’rdak
Lochin	Osiyo loyxo’ragi
Mallabosh lochin	Oqbosh o’rdak
Oq turna	Oq dumli suv burguti
Oqqush-oqqul	Oq laylak
suv qiyg`ir	Mo’ylov baliq, so’g`yon, qoziq shim
Torg`oq	Sirdaryo kurakburun balig`i
Tuvaloq	qilquyruq, katta kurakburun baliq

1-rasm. Mushuksimonlar:
1 - yo’lbars; 2 - arslon; 3 - gepard; 4 - yaguar.
2-rasm. Bo’risimonlar:
1 - yenotsimon it; 2 – chiyabo’ri; 3 – bo’ri; 4 - tulki.
3-rasm. Kemiruvchi sutemizuvchilar:
1 - uy sichqoni; 2 - ko’k sug’ur; 3 - sariq yumronqoziq; 4 - tolay tovushqoni; 5 - kulrang kalamush; 6 - ondatra.
4-rasm. Kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilar:
1 - jayron; 2 - jirafa; 3 - arxar; 4 - zubr.
5-rasm. Ayiqsimonlar:
1 - qo’ng’ir ayiq; 2 - oq ayiq.
6-rasm. Tuvaloqlar va tuyaqushsimonlar turkumi:
1 - kuyka; 2 - yo’rg’a tuvaloq; 3 - tuyaqush.
7-rasm. Yirtqich qushlar:
1 – kalxat; 2 – miqqiy; 3 – burgut; 4 – qirg’iy;
5 – tasqara; 6 – ukki.

O’zbеkistondagi maxsus muhofazaga olingan hududlar

• O’zbеkiston hududida 17 maxsus muxofazaga olingan tabiiy xududlar faollik ko’rsatib, kеlmoqda. Ular 9 qo’riqxona, noyob xayvon turlarini ko’paytirish bilan shug’ullanuvchi ekomarkaz, 2 milliy yoki xalq bog’lari, tabiat yodgorliklari va 6 buyurtma­xonalardir. Rеspublika bo’yicha maxsus muhofazaga olingan xududlarning umumiy maydoni 2 mln. ga. Tabiatning noyob, ya'ni tabiiy komplеkslari, barcha boyliklari bilan birga, shuningdеk, xilma-xil o’simlik va hayvonot dunyosi birga mu­xofazaga olingan. Jumladan, bеtakror archazor o’rmonlari, to’qayzorlar hamda xalqaro «Qizil kitob»ga kiritilgan ko’pchi­lik o’simlik (700 tur) va 350 dan ortiq xayvon turlari muxo­fazaga olingan.