Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

2- jadval
Dunyoning yirik hududlarida shahar aholisi salmog‘ining
o‘sishi (foiz hisobida)

Hududlar	1950 y.	1970 y.	1990 y.	2000 y.
Dunyo bo‘yicha	29	37	43	47,5
Afrika	15	23	31,8	37,3
Shimoliy Amerika	64	74	75,4	77,4
Lotin Amerikasi	41	57	71,4	76,6
Osiyo	17	23,4	32	37,7
Yevropa	53	64,4	73	74,1
Avstraliya va Okeaniya	61	71	76	72
Xitoy	12	17,4	26,2	34,5
Rossiya	44,7	62,5	74	77,9
O‘zbekiston	30	37	41	37,9

Urbanizatsiyaning avj olishi, ayniqsa, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida kuzatilmoqda. Urbanizatsiya tufayli yirik shaharlar soni ortib bormoqda. 1900 yilda aholisi soni 100 mingdan ortiq shaharlar 300 taga yaqin bo‘lgan, 1950 yilda -950, 1980 yilda - 2370 taga yetdi. Hozirda dunyo aholisining ¼ qismi yirik shaharlarda yashamoqda. “Millioner shaharlar” soni ushbu yillarda 10 tadan 250 taga ortdi. Dunyo aholisining 15 foizga yaqin qismi “millioner shaharlar”da mujassamlashgan.
Urbanizatsiyaning jadal rivojlanishi Yer yuzasida ekologik vaziyatning murakkablashishiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Urbanizatsiya tufayli shaharlarda grunt, relyef, tuproq, yer osti suvlari, atmosfera havosi, o‘simlik qoplami, hayvonot dunyosi, hatto iqlim ham o‘zgaradi. Aynan shu sababli shaharlarda nafaqat harorat, nisbiy namlik, quyosh radiatsiyasi, balki, Yerning issiqlik, gravitatsiya, elektr hamda magnit maydonlari xususiyati ham sezilarli darajada o‘zgaradi.
Keyingi vaqtlarda yirik shaharlarning barpo bo‘lishi aholining fiziologik va ijtimoiy hayotida qator noqulayliklarni keltirib chiqarmoqda. Shu tufayli AQSH, G‘arbiy Yevropa va Osiyoning qator mamlakatlaridagi yirik shaharlarda (xususan Tokioda) shahar aholisi soni tobora kamayib bormoqda. Chunki yirik shaharlarda atrof-muhitning ifloslanganligi, kishilarning tabiatdan ancha yiroqlashib ketganligi, inson umrining ko‘p qismini turli qurilmalar qurshovida o‘tishi yorug‘lik (quyosh nuri) hamda kislorod tanqisligiga sabab bo‘lmoqda.
Umuman, tibbiyot tadqiqotlari shahar aholisi o‘rtasida o‘lim ko‘rsatkichlari ancha yuqori ekanligini ko‘rsatadi. Aholisi 1 mln. va undan ortiq bo‘lgan shaharlarda rak kasalligiga chalinganlar qishloq joylardagiga nisbatan ikki barobar ortiqligi, bronxit kasalligi esa ancha keng tarqalganligi ma’lum. Yirik shaharlarda ekologik holatning yomonlashuvi turli kasalliklarning avj olishi uchun ko‘pgina qulayliklarni tug‘diradi.