Geografiya va ekologiya fakulteti ekologiya va hayot faoliyati xavfsizligi kafedrasi

Nazorat savollari;
1.Turar-joy zonalariga ta’rif bering.
2. Tashqi transport zonasi qo’yilgan talablari.
3.yer osti zo’nasi va uning axamiyati nimadan iborat?


Ma’ruza 5. Urbanizatsiya jarayoni va uning ekologik oqibatlari – 2 soat.
Reja

1. 
   Urbanizatsiya jarayonining shakllanish va rivojlanishi.
   
2. 
   Shaharlar sonining ortishi va shahar aholisi.
   
3. 
   Tabiiy muhitga urbanizatsiya jarayonining ta’siri.
   

Tayanch iboralar: Urbaniztsiya, Misr, Suriya, Hindiston kichik osiyo, Xitoy, Hindi Xitoy, Yevropa, Afrika.


Urbanizatsiya (fransuzchada - urbanisation, ingilizchada - urbanization, lotinchada - urbanus — shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy, demografik tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi o’zgarishlar bilan bog’liq. U tarixiy rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy mehnat taqsimoti natijasida sodir bo’lgan ko’p qirrali geografik, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik jarayondir. Uning torroq doiradagi demografik-statistik tushunchasi dunyoda, alohida hududlarda, mamlakatlarda shaharlarning (ayniqsa, katta shaharlarning) va shahar aholisi salmog’ining ko’payib borishini anglatadi.Dastlabki shaharlar mil. av. 3-1 ming yilliklarda Misrda, Mesopotamiya, Suriya, Hindiston, Kichik Osiyo, Xitoy, Hindixitoy, shuningdek, Yevropa va Afrikaning O’rta dengiz sohillarida vujudga kelgan. Yunon Rim dunyosida esa Rim va Karfagen shaharlarining mavqei yuqori bo’lgan. O’rta asrlar va uyg’onish davrida kapitalistik ishlabchiqarish unsurlari shakllana boshladi. Bu jarayon shaharlarda aholi sonining o’sib borishiga, konsentratsiyalashuviga olib keldi.Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda yirik shaharlar paydo bo’la boshladi.
Urbanizatsiya jarayonining rivojlanishi shaharlarning o’sishi va shahar aholisining shakllanishi, shahar aholisining tabiiy o’sishi, shahar atrofi hududlarining ma’muriy jihatdan shaharga qo’shilib borishi, qishloq aholi manzilgohlarining shahar maqomini olishi bilan bog’liqdir. Shaharlarning o’sishida shahar atrofi zonalarida shahar turmush tarzining shakllanib borishi, ya’ni Urbanizatsiya jarayonining kuchayishi ham ahamiyatlidir. Katta shahar atrofida kichik shaharlar paydo bo’lib, katta shaharlarga qo’shilib boradi va shaharlar aglomeratsiyasi hosil bo’ladi.
Dunyo aholisining soni XVII asr o‘rtalariga kelibgina 0,5 mlrd.ga yetgan, XIX asr o‘rtalarida qariyb 200 yildan so‘ng 1 mlrd.ni tashkil etdi(1-jadval). Umuman, Dunyo aholisi soni 1mlrd. bo‘lishiga 1000000 yil lozim bo‘lgan bo‘lsa, 2 mlrd. uchun 80 yil, 3 mlrd.ga 30 yil, 4 mlrd.ga 15 yil, 5 va 6 mlrd. bo‘lishiga 12-13 yil kifoya qildi.
1-jadval