Geografiya kafedrasi

A) Shedsiya davlatining turizm iqtisodi 
Dunyo haritasini kuzatsangiz. Yevropa qit‘asining Shimoliy qismida o‘ljasiga 
tashlanayotgan yo‘lbarsga o‘xshab ketadigan quruqlikni ko‘rasiz - bu Shedsiyadir. Bu quruqlik 
qadimdan Skandinaviya deb yuritilib kelingan. Yarim orolning bir qismida Birlashgan millatlar 
tashkiloti toifalashtirishiga ko‘ra. eng rivojlangan davlatlarning biri - Shedsiya joylashgan. Bu 
iqtisodiy baquvvat. aholisi farovon yurtning hududi yarim orolning 60%ni egallaydi. hududi - 
449 kv.km. Mamlakat hududining 54% o‘rmonlar. 16% tog‘lar. 9% ko‘llardan iborat. Aholisi 10 
mln. kishiga yaqin bo‘lib. uning bir millionini muhojirlar tashkil etadi. Yevropa Ittifoqi a‘zosi.
Mamlakatning keyingi vaqtdagi erishgan iqtisodiy muvaffaqiyati butun dunyoga 
―Shedsiya modeli‖ nomi bilan mashhur bo‘lgan.
Bizning respublikamiz Shedsiya bilan taqqoslanganda. hududi qariyb teng bo‘lsa-da. 
ammo bu ikki mamlakatning jo‘g‘rofiy o‘rni. tabiiy boyliklari. aholisining soni bilan bir-biridan 
keskin farq qiladi. SHunday bo‘lsa-da. mustaqil respublikamiz bozor iqtisodiyotiga jadal kirib 
borayotgan bir sharoitda Shedsiya iqtisodchilarimizda qiziqish uyg‘otishi tabiiydir. 
Mamlakatning 80-yillardagi rivojlanishi. 1983 yildan beri Shved iqtisodiyotida uzluksiz 
o‘sish qayd qilinishi shuni ko‘rsatadiki. Shved modeli sharoitga moslasha oladi. Bu bilan u 
o‘zining hayotiyligini isbot qildi. SHuni ta‘kidlash kerakki. Shved modeliga 50-yillarning 
boshlarida asos solindi va keyinchalik sotsial-demokratlar iqtisodiy siyosatining muhim o‘zagi 
bo‘lib kelmoqda. 
Shved modeli shunga asoslanadiki. davlat firmalarning ishlab chiqarish faoliyatiga 
aralashmaydi. mehnat bozorida faol siyosat yurgizadi. bozor ijtimoiy-iqtisodiy chiqimlarini iloji 
boricha kam miqdorda sarflaydi. Modelning yana bir muhim tomoni shundaki. xususiy tarmoq 
ishlab chiqarishini yuksak o‘stirish. xalqning turmush darajasini yaxshilash. soliqlar tizimi orqali 
davlat tomonidan olingan foydaning iloji boricha ko‘proq qismini aholiga bo‘lib berishni nazorat 
qiladi. Bunda asosan jamoa pul fondlari va infratuzilma unsurlariga ko‘proq yon bosiladi. O‘z 
navbatida soliqlar va davlat harajatlari orqali milliy daromadning taqsimoti iste‘mol qilinishi va 
qayta bo‘lib berilishida davlat roli tobora oshib bordi. Shuning uchun ham bunday faoliyatni 
«funktsional sotsializm» deb atashmoqda. Shved modelining bu jihatlari mamlakatimiz 
faoliyatida o‘rin olsa. foydadan holi bo‘lmaydi. 
YaMM 163.1 mlrd. AQSH dollari. jon boshiga 18580 dollarni tashkil etadi. 
Shved modelining ahamiyat kasb etuvchi tomonlari. xususan. uning yuqori darajada 
institutlashtirilganligi. ya‘ni qonunlashtirilganligi davlatning inqirozlarga qarshi siyosatining 
faolligidadir. 
Shedsiya mamlakatining turistik markazlari butun o‘lka bo‘ylab tarqalgan. Bu mamlakat 
xalqaro ichki turizmning asosiy markazi bo‘lib. poytaxti Stokgol‘m va shahar chekkalari 
hisoblanadi. Hudud o‘z tarkibiga ikki mingdan ortiq bo‘lgan orollardan tashkil topgan 
arxipelagni qamrab oladi. Ushbu orollarning ko‘pchiligiga katerlar yordamida boriladi. 1990 
yilda ushbu hudud Upsala shahri bilan birgalikda ichki turistlarning 17% ni va xorijiy 
turistlarning 24% ni qabul qilgan. Mamlakatning boshqa ommabop turistik hududi plyajlarga ega 
bo‘lgan 400 km. masofalik oltin qirg‘oq hisoblanadi. Unga ichki turizmning 14%i. xalqaro 
turizmning 13.7%i to‘g‘ri keladi. Ulardan keyin Shved ko‘llari hududi. Glass mamlakati hamda 
tungi qirg‘oq turadi. Ularning har biriga turizm ichki bozorining 10%i to‘g‘ri keladi. 
Shedsiyaning internet orqali turistik mahsulotlarni sotish ulushi 2000 yilda 19% ni tashkil etgan. 
Shedsiya O‘zbekiston Respublikasini 1992 yilning 16 yanvarida tan oldi. O‘sha yilning 8 
aprelidan diplomatik munosabatlar o‘rnatildi. Ikkala mamlakat o‘rtasidagi siyosiy. iqtisodiy va 

---

63 
madaniy aloqalar tobora rivojlanib bormoqda. 
B