Geografiya kafedrasi

Tayanch iboralar va so’zlar: 
turizm xavfsizligi, su’uta ma’sus xizmatlari, turistlarni sug’urtalash, 
imtiyozlar, qidiru-qutqaruv, xizmatlari, tibbiiy xizmat, turizm soxasidagi suboektlar vazifasi, O’zbekiston 
Respublikasining «Turizm to’g’risidagi qonuni»

1.Sayyoxning xuquqlari.
O‘zbekistonn Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1999 yil 
20 avgustda qabul qilingan «Turiz to‘g‘risida» qonunining 14 – moddasiga muvofiq turist 
sayoxatga tayyorgarlik ko‘rish va o‘tash vaqtida, tranzitni qo‘shib xisoblaganda quyidagi 
xuqularga ega:
-Ko‘zlangan shartnomaga muvofiq to‘la turistik xizmatini olish. 
- Sayoxat bilan aloqador bo‘lgan to‘liq va ishonchli axborotlarni olish. 
- Shaxsiy xavfsizlik, xuquqining ximoyasi, shuningdek mol – mulkining muxofazasi. 
- O‘z vaqtida tibbiy xizmat olish. 
- Shartnoma buzilishi natijasida yuzaga keladigan moddiy va maonaviy zararlarni o‘rnini 
to‘ldirish. 
Sayyox qonuniy nuqtai nazardan boshqa xuquqlarga xam ega. 
Turizm faoliyati suboekti turistlarga xizmat ko‘rsatish cho‘ida O‘zbekistonn Respublikasi 
xududida quydagi xuquqlarga ega: (16– modda). 
1.Turizmni davomiyligi va yo‘nalishini o‘zgartirish orqali, faqat Sayyoxning xoxishi va roziligi 
bilan, xizmat ko‘rsatish sifatini transport xizmati turini, Sayyoxning mol – mulkini saqlash va 
shaxsiy xavfsizligini taominlash. 
2.Turistning roziligi bilan xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish va faqat uni bu xaqda sayyoxat 
boshlanishidan xaoi yigirma kun oldin bildirish sharti bilan. 
3.Sayyoxlarga yoki turistlarga xizmat ko‘rsatishda sherikChilik qimlgan tashkilotlarga 

---

30 
yetkazilgan zararni o‘rnini qoplash bo‘yicha talablarni qonuniy xal qilishni taominlash. 
Turistik faoliyat suboektlari qonundan kelib chiqib boshqa xuquqlarga xam ega. 
2. Sayyoxning majburiyatlari 
Sayoxatni o‘tash vaqtida tranzitni qo‘shib xisoblaganda Sayyox quydagilarga majbur: 
- Shartnoma talablariga amal qilishga. 
- Bojxona va chegara talablariga rioya qilishga. 
- Mazkur mamlakat qonunlariga amal qilishga. 
Sayyox qonuniy meoyorlardan kelib chiqib, boshqa majburiyatlarga xam ega va ular: 
- Bo‘lgan mamlakatida o‘rab turgan tabiatni asrash, tarixiy, madaniy merosga xamda tabiatga 
nisbatan yaxshi munosabatda bo‘lish. 
- Sayoxatni o‘tash cho‘ida shaxsiy xavsizlik qaidaoari va boshqalarga rioya qilishga 
Turizm faoliyati subektlarining majburiyatlari. (17-modda) 
-Shartnoma talablaridan kelib chiqib, sayoxlarini xizmatlar bilan tanishtirsh
- tanishtirilmagan yoki tor doirada tanishtirilgan yoxud turizm xizmatiga aloqadar bo‘lmagan 
xizmatlar bo‘yicha sayoxlarga yetkazilagn zararlar o‘rinin qoplash 
- sayoxlarga turizm tashkilotlarining xuquq va majburiyatlari to‘g‘risida maolumotlar taqdim 
etish. 
- Turizm resurslari va abektlarini sayoxlargi ko‘rsatish cho‘ida saqlanishini taominlashda 
yordam berish(ular bo‘lishi mumkin tarixiy-arxitektor xaykallar, tabiat zonalari va boshqalar). 
- Sayoxlarni mazkur malakat qonunlariga rioya qilinishi ustidan nazoratni amalga oshirish 
- Turizm faoliyati subeoktlari qonunChilikdan kelib chiqib boshqa majburiyatlarni bajaradi. 
-1.Aloxida kategoriyadag turistlarni imtiyozlari.
O‘zbekiston respublikasida aloxida toifadagi turistlarga imtiyozlar davlat tomonidan ijtimoiy 
vaziyatni xisobga olgan xolda o‘rnatiladi. Shuni aytish joizki «O‘zbekiston respublikasi 
Prezidentini O‘zbekiston respublikasini Buyuk ipak yo‘lidagi ishtirokini tiklashni jadalashtirish 
chora tadbirlari va respublikada turizmni kuchaytirish» to‘g‘risidagi farmonda 5 yil muddatga 
sarmoya kiritgan va Xiva, Samarqand, Buxoro, va Toshkent shaxarlarida turizmni doirasida 
qo‘shma korxona ochgan sarmayodorlar soliq to‘lashdan ozod etiladi. Bundan tashqari 
mexmonxona yoki mexmonxona tipidagi qurilishlarni amalga oshiruvchi korxonalarga tijorat 
banklari tomonidan 5 yildan kam bo‘lmagan muddatga kreditlar beriladi.
O‘zbekistoning soliq kodeksiga binoan quydagi xollarda:
«agar turistik faoliyat yangidan tashkil etilgan bo‘lsa, Buxoro, Xiva, Toshkent, Samarqand 
shaxarlaridan turistik faoliyat bilan shug‘ulanillsa, tashkil topgan vaqtidan boshlab dastlabki 
foyda olgan davrgacha va ro‘yxatdan o‘tgan davrdarn boshlab 3 yildan kam bo‘lmagan vaqt 
orali‘ida yuridik shaxslar daromad soli‘idan ozod qilinadi. 1-yil yuridik shaxs olgan foydasidan, 
turistik faoliyati bilan Buxoro, Xiva, Toshkent, Samarqand shaxarlari shu‘illansan 50%, 2-yil 
75%, 3-yil boshlanishida 100% soliq to‘laydi.»
bundan tashqari soliqdan qo‘shimcha qiymat soqit qilinadi. Bular bo‘lishi mumkin: tibbiy-
sanitar va sog‘lomlashtirishga qaratilagn turistik ekskursiya xizmatlari va boshqalar.
Sayoxlar xafsizligini taominlash. 
Turizm xavsizligi deganda sayoxlarni shaxsiy xavsizligi, ularni moliyaviy-mulkini 
ximoyasini taominlash tushuniladi. 
O‘zbekiston respublikasi xududida sayoxlar xavsizligi davlat tomonidan kafotlangan 
(O‘zbekiston Respublikasining «Turizm» to‘g‘risidagi qonuni 28-modda). 
Davlat vakilik organlari turistlarni ximoyasi va xavfsizligi bo‘yicha dastur ishlab chiqadi 
va uni bajarishini taominlaydi.
Turizm faoliyati suboektlari sayoxlarni ximoya va xavfmizligini taominlash 
maqsadida,ya‘ni tibbiiy va boshqa yordamlar ko‘rsatish jaroxat va kassalik vaqtida xamda 
boshqa xollarda aniq chora tadbirlar ishlab chiqadi. 
O‘zbekiston Respublikasining «turizm to‘g‘risida»gi qonuning 19-moddasida turistlarni 
xavfsizligi bo‘yicha turizm faoliyati suboektlari quydagi vazifalarni bajaradi.
1.sayoxlarning sayir, transpor xizmati bo‘yicha xamda sayir va musobaqa, o‘tkaziladigan 

---

31 
joylarda xavfsizligini taominlash. 
2.buloq va chashmalarni xavfi xaqida marshurutni xarakteriga va sayoxlarni o‘ziga bog‘liq 
bo‘lgan, shu bilan birgalikda jaro‘at va tasodifiy xolatlarda turislarga masla‘at va ‗imoya 
usulida tibbiiy yordam ko‘rsatish.
3.sayoxlarni asyoxatga safarga, musobaqalarga tayorgarligi ustidan nazoratni amalga 
oshirish. 
4.xar-xil xalokat vaqtida sayoxlarga tez yorda ko‘rsatish. 
5.avtomobil, to‘, qor, velosiped, suv, motottsikil, yayov va boshqa turizm turlarini amalga 
oshirish bo‘yicha o‘ziga xos talablarni ishlab chiqish. 
Turistlarni xavfsizligi taominlash bo‘yicha maxsus xizmatlar. 
O‘zbekiston Respublikasi xududida sayoxlarga xarakatli xolatlarda ko‘rsatiladigon 
maxsus xizmatlar O‘zbekiston Respublikasi xukumati tomonidan amalga oshiriladi. 
Maxsus maqsadli xizmatlargi quyidagilar kiradi. 
1.Qidiruv-qutqaruv xizmatlari. 
2.So‘liqni saqlash orgonlari . 
3.Aloqa tashkilotlari xizmati. 
4.Ichki ishlar vazirligi. 
5.Fuqoro avmatsiyasi xizmati o‘rmon va suv xo‘jaliklar. 
6.Suv xujaligi xizmati. 
7.O‘rmon va suv xujalik xizmati. 
8.Favqulotda xolatlar bo‘yicha vazirlik. 
Ushbu tashkilotlar o‘z vaqtida turistlarni xvfsizligini taminlashi uchun turistik tashkilotlar 
ular bilan shartnoma tuzishi kerak.
Turistik faoliyatni amalga oshirishda sug‘urtalash. 
Chet el sayoxlarni sug‘urtalash majburiy bo‘lib, bunday faoliyatni amalga oshirish xuquqiga ega 
bo‘lgan turizm faoliyati subektlari tomonidan sug‘urta tashkiloti roziligi asosida amalga 
oshiriladi. (O‘zbekiston Respublikasi «Turizm to‘g‘risida» qanuni 20-modda). 
Zararlarni qoplash, sayoxlarni so‘li‘i va mulki bo‘yicha masalalar milliy qonunChilikdan 
va xalqvaro kelishuvlardan kelib chiqqan xolda tartibga solinadi. Agar shunday xolat bo‘lib, 
davlat qonunChiligdan kelib chiqib vaqtinchalik tibbiiy xizmatda xaq to‘lash bo‘yicha shu 
mamlakat teritoriyasida maolum talablar quyilsa, turizm agentligi sayoxlarga maolum kafolatlar 
berishi kerak turistlarni tasodifiy kassalik xolatlirda va baxsiz xodisalarida sug‘urtalash shunday 
kafolatlardan xisoblanadi.
Sug‘urta polisida turistlarga ko‘rsati ladigan tibbiiy xizmat xaqi va davlatdan vaqtinchalik 
bo‘lgan paytdagi sayoxlarni sug‘urta xarakatlari xisobga olish kerak. 
Sug‘urta polisi mamlakatimizda davlat tilida vaqti kelganda rus-tilida xam amalga 
oshirilishi mumkin.