Geografiya kafedrasi

14. Eron Islom respublikasining turizmi 
Eron Janubiy-Farbiy Osiyodagi davlat bo‘lib. o‘rta-Sharq mamlakatlari guruhiga kiradi. 
Hududi 1648 ming kv.km. Aholisi 64.7 mln kishiga yaqin. Yirik shaharlari: Tehron (6.5 mln. 
aholi). Mashhad (1.8 mln). Isfaxon (1.1 mln). Tabriz (1.1 mln). SHeroz (965 ming). SHimolda 
Kaspiy dengizi. janubda Fors. Ormuz va Ummon qo‘ltiqlari bilan o‘ralgan. bu qo‘ltiqlardagi 
Keshm. Xo‘rmuz. Xark va boshqa orollar ham Eron mamlakatiga tegishli. Aholisining etnik 
tarkibi: forslar 65%. ozariylar 18%. kurdlar 5%. lurlar. arablar. turkman va blujlar. umuman 30 
dan ortiq xalqlar yashaydi. Rasmiy tili Fors tili hisoblanadi. Islomning shia yo‘nalishiga 
aholining 90%i e‘tiqod qiladi.
Eron 1979 yilning 1-aprelida Islom Respublikasi deb e‘lon qilingan. Ungacha rasman 
«Eron shaxanshoh davlati» deb yuritilar edi. 1979 yilning 11 fevrali milliy bayram kuni. ya‘ni 
SHoh hokimiyatini ag‘darilgan kun. Xozirigi kunda davlat qo‘shilmaslik harakatiga qo‘shilgan. 
Bu mamlakat tarihida Iroq bilan bo‘lgan 1980-1988 yillardagi uzoq muddatli urushni 
alohida ta‘kidlab o‘tish zarur. chunki urush yillari yiliga 14-15 mlrd AQSH dollari hajmida 
harajatlarni talab qilar etdi. Oqibatda davlat iqtisodiyotiga katta talofat yetkazildi. 
Eron agrar industrial davlat bo‘lib. uning iqtisodiyotida neftni qazib olish va qayta 
ishlash sanoati muhim o‘rinni egallaydi. Bu soha yalpi ichki mahsulotning katta qismini tashkil 

---

86 
etadi. U davlat byudjetining uchdan birini tashkil etadi. Valyuta kirimining 37%ini ta‘minlaydi. 
1960 yildan OPEK a‘zosi. neft‘ qazib oluvchi davlatlar ichida Saudiya Arabistoni va RF dan 
keyingi o‘rinda turadi. YaMM 310 mlrd. AQSH dollari. jon boshiga esa 4720 AQSH dollarni 
tashkil etadi. 
Mamlakatda temir yo‘llari uzunligi 4850 km. avtomobil‘ yo‘llarining uzunligi 140.1 
ming km. ichki daryo yo‘llari 904 km.ni tashkil qiladi. 
Mamlakatda ijtimoiy muammolar anchagina. mehnatga yaroqli aholining 20%ishsiz. 
valyuta-moliyaviy ahvoli ham ancha mushkul. davlat byudjetining kamomadi 3 mlrd. AQSH 
dollarini tashkil etadi. Mamlakatning tashqi qarzi 12 mlrd. AQSH dollar. amaldagidan 2-3 marta 
ortiq. tashqi savdo aylanmasi 45 mlrd. AQSH dollari atrofida. kamomadi 5 mlrd. AQSH dollar. 
ya‘ni passiv sal‘do. Mamlakatning asosiy savdo sheriklari Yaponiya. Germaniya. Italiya va 
boshqa iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar. ularga savdo aylanmasining 75%i to‘g‘ri keladi. 
Mamlakat yer yuzasining yarmidan ko‘prog‘ini tog‘lar tashkil etadi. Eron jahondagi 
eng qadimiy davlat bo‘lib. tarixi va madaniyati nihoyatda boy. Eronda xalqaro turizmni 
rivojlantirish imkoniyatlari juda katta. Lekin shunga qaramasdan turizm nihoyatda darajada sust 
rivojlangan. 
Xozirgi 
kunda 
olib 
borilayotgan 
tayyorgarlik 
ishlari. 
siyosatning 
demokratlashtirilgani tufayli turizm ancha jonlandi. 2002 yilda Eron Islom Respublikasiga 1.342 
mln. xorijiy turistlar tashrif buyurgani kuzatilgan. Bu ko‘rsatkich 2000 yilga nisbatan 1.6% ga 
o‘sgan. Janubiy Osiyo mamlakatlariga qilingan tashriflarning 22% Eron Islom Respublikasiga 
to‘g‘ri kelgan.
Eron Islom Respublikasining xalqaro turizm harakatlarining iqtisodiy tahlil natijasi 
ko‘rsatishicha. jahon turistik tashriflarining 0.19%i. Janubiy Osiyo mintaqasiga qilingan 
tashriflarning 22%i Eron Islom Respublikasiga to‘g‘ri kelgan. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda 
xorijiy turistlar tashrifi 1.6% ga ko‘paygan. 
Xalqaro turizm tushumlari bo‘yicha jahon turizm daromadlarining 0.2%i. Janubiy 
Osiyo mintaqasi tushumlari bo‘yicha 21.7%ni tashkil qilgan. 2001 yilga nisbatan 2002 yilda 
daromadlar miqdori 1.5%ga o‘sganligi kuzatilgan (5.14.1-jadval).
Har bir xorijiy tashrif Eron Islom Respublikasida 750 AQSH dollarni tashkil etgan. Bu 
ko‘rsatkich jahon bo‘yicha 11.1%ga. Osiyo mintaqasi bo‘yicha 4.2% ga yuqori bo‘lgan. 
Qadimdan O‘zbekiston va Eron munosabatlarida hamma sohalarda mushtaraklik 
mavjud bo‘lgan.
Eron Islom Respublikasi 1991 yil 25 dekabrda O‘zbekiston Respublikasini tan oladi va 
1992 yilning 10 mayida diplomatik munosabatlar o‘rnatiladi. o‘zaro elchixonalar faoliyat 
ko‘rsatmoqda. 
Buyuk Ipak Yo‘li Mashhad orqali o‘tganligi munosabati bilan siyosiy. iqtisodiy va 
madaniy aloqalar tarixan rivojlangan. Hozirgi kunda Osiyo mintaqasida bo‘layotgan ijobiy 
o‘zgarishlarda muhim o‘rinni egallayotgan Eron Islom Respublikasi bilan O‘zbekiston
Respublikasi munosabatlari yangi bir pallaga kirib bormoqda va o‘zaro manfaatli aloqalar 
o‘rnatilmoqda. O‘zbekistonda Eron Islom Respublikasi bilan 35 tadan ortiq qo‘shma korxonalar 
faoliyat ko‘rsatmoqda.