Geografiya 10 sinf 2017. indd

Janubiy Yevropa mamlakatlari.
  Janubiy  Yevropa  siyosiy  xaritasi-
da  Ispaniya,  Portugaliya,  Italiya,  Gretsiya  hamda  Andorra,  San-Mari-
no,  Malta  va  Vatikan  “mitti”  davlatlari  joylashgan.  Bu  davlatlar  iqti-
sodiy-geografi k  o‘rni  va  xo‘jalik  rivojlanishi  jihatidan  uzoq  tarixi  davo-
mida  O‘rta  dengiz  bilan  chambarchas  bog‘liqligi  sababli  Yevropaning 
O‘rta  dengizbo‘yi  mamlakatlari  deb  ham  ataladi.  Bu  mintaqa  Yevropa 
sivilizatsiyasi  va  madaniyatining  chin  beshigi  hisoblanadi,  chunki  bu 
qit’adagi  eng  qadimgi  davlatlar  –  Gretsiya  bilan  Rim  aynan  O‘rta  den-
giz  qirg‘oqlarida  rivoj  topgan.
Malta  O‘rta  dengizdagi  orollarda  joylashgan  kichik  davlat  bo‘lsa, 
subregionning  qolgan  davlatlari  geografi k  o‘rni  nuqtayi  nazaridan 
yarim orol  mamlakatlari  hisoblanadi.  Andorra,  San-Marino,  Vatikan  dav-
latlari  yarim  orollarda  joylashsada,  dengizga  chiqish  imkoniyati  yo‘q. 
San-Marino  bilan  Vatikan 
anklav davlatlar
  hisoblanadi,  chunki  ular 
faqat  bitta  davlat,  ya’ni  Italiya  bilan  chegaradosh  bo‘lib,  butunligicha 
uning  hududi  bilan  o‘ralgan.  Janubiy  Yevropa  mamlakatlaridan  Ispa-
niya  va  Andorra  boshqaruv  shakli  jihatidan  konstitutsiyaviy  monarxiya, 
Vatikan  davlati  Yevropada  yagona  mutlaq  teokratik  monarxiya  (davlat 
rahbari  –  Rim-katolik  cherkovi  yetakchisi  hisoblanmish  Rim  Papasi), 
qolganlari  esa  respublikadir. 
Janubiy  Yevropa  davlatlari  O‘rta  dengiz  geosinklinal  mintaqasida 
joylashganligi  tufayli  seysmik  jihatdan  faol  hudud  hisoblanadi.  Qa-
dimdan  olamga  mashhur  Etna,  Vezuviy,  Stromboli  vulqonlari  ham 
Yevropaning  shu  qismida  joylashgan.  Foydali  qazilmalardan  rang-
li  metall  rudalari  va  mineral  tuzlar  zaxiralari  mavjud.  O‘rta  dengiz 
tipidagi  subtropik  iqlim  (yozi  issiq,  birmuncha  quruq,  qishi  esa  iliq 
va  yomg‘irli)  qishloq  xo‘jaligi  va  turizm  uchun  juda  qulay  sharoit 
yaratadi.  Lekin  Yevropaning  boshqa  subregionlarga  nisbatan  suv  re-
surslar  bilan  ta’minlanish  darajasi  pastroq  bo‘ib,  ayrim  hududlarda 
suv  tanqisligi  ham  sezilmoqda.

---

98
Janubiy  Yevropadagi  demografi k  vaziyatga  aholining  tabiiy  va  mig-
ratsion  ko‘payishining  past  ko‘rsatkichlari  xos.  Ular  orasida,  ayniqsa, 
aholisi  kamayib  borayotgan  Ispaniya,  Portugaliya  va  Gretsiya  davlatlari 
alohida  ajralib  turadi.  Rivojlanayotgan  davlatlardan,  xususan  Shimoliy 
Afrikadan,  ko‘plab  immigrantlar  ko‘chib  kelishi  bilan  bir  vaqtda  bu 
yerdan  G‘arbiy  Yevropa  mamlakatlariga  tomon  emigratsion  oqimning 
faolligi  subregionning  migratsiya  qoldig‘ini  ancha  pasaytiradi,  yuqorida 
aytib  o‘tilgan  davlatlarda  esa  manfi y  ko‘rsatkichlargacha  tushirmoqda. 
Janubiy  Yevropa  relyefi ,  asosan,  tog‘lardan  iborat  bo‘lganligi  tufayli 
aholisi  juda  notekis  joylashib,  asosan  qirg‘oqbo‘yi  tekisliklari  va  daryo 
vodiylarida  joylashgan.  Urbanizatsiya  Shimoliy  va  G‘arbiy  Yevropa 
mamlakatlariga  nisbatan  biroz  pastroq  bo‘lsa-da,  60  foizdan  yuqori  da-
rajada. 
Yevropaning  O‘rta  dengizbo‘yi  mamlakatlari  Shimoliy  va  G‘arbiy 
Yevropa  davlatlariga  nisbatan  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  ko‘rsat-
kichlari  nisbatan  past.  Ayniqsa,  Gretsiya,  Ispaniya  va  Portugaliya  iqti-
sodiyotidagi  inqirozli  vaziyat  Yevropa  Ittifoqi  doirasida  ko‘zga  tashla-
nadi.  Italiya  garchi  “katta  yettilik”  guruhi  a’zosi  bo‘lsada,  mamlakat-
ning  turli  hududlarining  ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanishi  keskin  farq  qila-
di.  Shimoliy  Italiya  Yevropadagi  eng  rivojlangan  iqtisodiy  rayonlardan 
biri  hisoblansa,  Janubiy  Italiya,  aksincha,  Yevroittifoqning  eng  qoloq 
rayonlaridan  biri  hisoblanadi. 
Xalqaro  mehnat  taqsimotida  Janubiy  Yevropa  mamlakatlari,  eng  av-
valo,  subtropik  dehqonchilik  (uzum,  sitrus  mevalari,  yong‘oq,  zaytun 
va  hokazo)  bilan  turizmga  ixtisoslashgan  (13-rasm).  Bu  subregion  den-
giz  turizmining  dunyodagi  eng  yirik  rayoni  hisoblanadi.  Sanoat  tar-
moqlari  ichida  eng  rivojlanganlari  –  yengil  (to‘qimachilik,  tikuvchilik, 
charm-poyabzal)  va  oziq-ovqat  (yog‘-
moy,  konserva,  vino)  sanoatlari.  Itali-
ya  va  Ispaniya  mashinasozlik  sanoati, 
ayniqsa,  avtomobilsozlikning  rivojlani-
shi  bilan  ham  ajralib  turadilar.