28-rasm.
O‘zbekistondagi yangi sanoat
korxonasi – Dehqonobod kaliy zavodi
143
gi korxonalar barpo etilganligi hisobiga Andijon, Qashqadaryo, Navoiy,
Buxoro, Jizzax viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasining mam-
lakat sanoati tarkibidagi ulushlari sezilarli darajada ortdi. Demak, bor-
gan sari O‘zbekiston hududida sanoat markazlarining soni ko‘payib
bormoqda.
O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida ham katta o‘zgarishlar ro‘y berdi.
Qishloq xo‘jaligida amalga oshirilgan dastlabki islohotlarning ustuvor
maqsadlari paxta yakkahokimligini tugatish, don mustaqilligiga erishish
hamda xususiy fermer va dehqon xo‘jaliklarini rivojlantirishdan ibo-
rat bo‘lgan. Paxta ekin maydonlarining keskin qisqartirilishi hisobiga
g‘alla maydonlari 1,5 barobar kengaytirildi. Shu tufayli O‘zbekistonda
bug‘doyning yalpi hosili 3,5-4 barobar oshirilib, qisqa vaqt ichida res-
publikamizda don mustaqilligiga erishildi. Bundan tashqari, mamlakat-
ning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda katta ahamiyat kasb etadigan
sabzavotchilik, kartoshka yetishtirish, bog‘dorchilik, uzumchilik, sut-
go‘sht chorvachiligi kabi qishloq xo‘jalik tarmoqlarini rivojlantirishga
katta e’tibor qaratildi. Natijada, mustaqillik yillarida paxta hosili 5,5
mln tonnadan 3,4 mln tonnagacha kamayib, sabzavot hosili 2,5 baro-
bar, kartoshka 6 barobar, meva 4 barobar, uzum 2,5 borabar oshdi,
go‘sht va sut ishlab chiqarish hajmi ham 2 barobar o‘sdi.
Hozirgi kunda O‘zbekiston uzum, poliz ekinlari, ayrim mevalarni ye-
tishtirish va eksport qilish bo‘yicha jahondagi yetakchi mamlakatlar qa-
toriga kirdi. Shuningdek, O‘zbekiston qishloq xo‘jaligida an’anaviy ix-
tisoslashgan tarmoqlar – paxtachilik, pillachilik, qorako‘lchilik ham o‘z
ahamiyatini yo‘qotgan emas. Jumladan, 2016-yil holatiga respublika miz
jahonda paxta yalpi hosili bo‘yicha 6-o‘rin, eksporti bo‘yicha 3-o‘rin,
ipak ishlab chiqarish bo‘yicha 6-o‘rin, qorako‘l terisini ishlab chiqarish
bo‘yicha esa 2-o‘rinda turadi.
Transport tizimi rivojlanishida ham salmoqli natijalarga erishildi. Bu-
lardan eng ahamiyatlisi – respublika temiryo‘l transporti tizimining bir
butunligiga erishilganligidir. O‘zbekiston hududi shimoli-g‘arbdan janu-
bi-sharqqa yuzlab kilometr masofaga cho‘zilganligi, hamda davlat che-
garalarining o‘ziga xos shaklda tog‘ tizmalari va keng yastanib yotgan
cho‘llar orqali o‘tganligini hisobga olsak, bu masala dolzarb strategik
ahamiyatga ega ekanligiga amin bo‘lamiz. Surxondaryo viloyati hudu-
di Toshg‘uzor – Boysun – Qumqo‘rg‘on, Xorazm viloyati va Qoraqal-
pog‘iston Respublikasi Uchquduq – Miskin – Nukus, Farg‘ona vodiy-
144
si Angren – Pop temiryo‘llari qurilishi bilan O‘zbekistonning yagona
temiryo‘llar tarmog‘i bilan bog‘landi. Natijada mamlakatimizning trans-
port xavfsizligi va mustaqilligi ta’minlandi. Hozirgi vaqtda Navoiy va
Buxoro viloyatlarini Qoraqalpog‘iston Respublikasi bilan nisbatan qis-
qa masofada bog‘lab qo‘yadigan Konimex-Miskin temiryo‘li hamda
Urganchdan xalqaro turizm markazi hisoblangan Xiva shahriga tomon
temiryo‘l qurilmoqda.
Bundan tashqari, O‘zbekistonda temiryo‘llarni elektrlashtirish va
tezyurar poyezd yo‘nalishlarini barpo etish bo‘yicha ham salmoqli ishlar
amalga oshirildi. Jumladan, Toshkent – Samarqand yo‘nalishi bo‘yicha
“Afrosiyob”, Toshkent – Qarshi yo‘nalishida “Nasaf”, Toshkentdan
Buxorogacha “Sharq” tezyurar poyezdlar qatnovi yo‘lga qo‘yildi. Endi
esa Qarshi – Termiz, Qarshi – Kitob va boshqa temiryo‘llarini elektr-
lashtirish ishlari ham boshlangan. Bular poyoniga yetganidan so‘ng, re-
spublikamizdagi tezyurar poyezd yo‘nalishlarining geografi yasi yanada
kengayishi kutilmoqda.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi dengiz portlariga bir nechta
yo‘nalishlarda ishonchli chiqish yo‘llariga ega bo‘lish, Yevrosiyoning
turli qismlaridagi regional transport tizimlari bilan bog‘lanish orqali
iqtisodiy-geografi k o‘rnining tranzit imkoniyatlarini ro‘yobga chiqa rish
maqsadlarida transport sohasida Turkmaniston, Qozog‘iston, Rossiya
Federatsiyasi, Xitoy, Ozarbayjon, Gruziya, Eron, Ummon kabi davlat-
lar bilan keng qamrovli o‘zaro hamkor likni yo‘lga qo‘ymoqda. Mam-
lakatimiz yordamida qurilgan Afg‘oniston hududidagi birinchi Termiz
– Mozori Sharif temiryo‘li O‘zbekistondan janubiy yo‘nalishda dunyo
okeani portlariga tomon eng qisqa transport chi qishini yaratishning
dastlabki bosqichi bo‘ldi. Afsuski, Afg‘onistondagi geosiyosiy vazi-
yatning beqarorligi bu davlat hududidan Hind okeaniga tomon loyi-
halashtirilgan transport magistrallari qurilishini noaniq muddatgacha
to‘xtatib turibdi.
Transport tizimida amalga oshirilayotgan keng qamrovli ishlar mam-
lakatimizning tashqi iqtisodiy aloqalarini yanada rivojlantirish borasi-
dagi harakatlarning ajralmas qismi bo‘lmoqda. Dunyoning 140 taga
yaqin davlatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalarini yo‘lga qo‘yayotgan
O‘zbekis ton Respublikasining eng muhim savdo hamkorlari qatoriga
Rossiya Federatsiyasi, Xitoy, Qozog‘iston, Koreya Respublikasi, Tur-
kiya va Yevropa mamlakatlari kiradi. Transport tizimining rivojlanishi
145
respublikamiz tashqi iqtisodiy faoliyatini yangi geografi k yo‘nalishlarda
kengaytirishga imkoniyat beradi.
Respublika eksportining tovar tarkibida mustaqillik yillarida juda
katta o‘zgarishlar ro‘y berdi. Mustaqillikka erishgan payti respublika-
miz eksportida paxta tolasining ulushi 60 foizga teng bo‘lgan. Keyingi
yillarda bu raqam muttasil ravishda pasayib, 2016-yilga kelib 5 foizga-
cha tushib ketdi. O‘z navbatida, energiya manbalari (eng avvalo, ta-
biiy gaz), rangli metallar, oziq-ovqat va to‘qimachilik, kimyo sanoa-
ti mahsulotlari, avtomobil ishlab chiqarishning mamlakatimiz eksporti
tarkibidagi o‘rni sezilarli darajada o‘sdi.
So‘ngi yillarda hududlarning sanoat ishlab chiqarish va eksport sa-
lohiyatini oshirish, milliy iqtisodiyotimizga xorijiy sarmoyalarni yanada
ko‘proq hajmda jalb etish maqsadida respublikamiz hukumatining tash-
abbusi bilan mamlakatimizda qator erkin iqtisodiy zonalar (EIZ) tash-
kil qilindi. Dastlab “Navoiy”, “Angren”, “Jizzax” (Sirdaryo viloyatidagi
fi liali bilan), keyinchalik esa Xorazm viloyatida “Hazorasp”, Buxoro
viloyatida “G‘ijduvon”, Samarqand viloyatida “Urgut” hamda Farg‘ona
viloyatida “Qo‘qon” EIZlari yaratildi. Hozirgi kunga kelib bu hududlar-
da ichki va tashqi sarmoyadorlar ishtirokida yuzlab yangi ishlab chiqa-
rish loyihalari amalga oshirilmoqda.
O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi istiqbollari respublikaning har
bir tuman va viloyat imkoniyatlaridan umumdavlat va hududiy manfaatlar-
da oqilona foydalana olishga bog‘liq.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish, o‘sish sur’atlari, islohotlar, iqtisodiy salohiyat, tarmoq
va hududiy tarkib, sanoatlashuv, oziq-ovqat, energetika va transport xavfsizligi
(mustaqilligi), tashqi iqtisodiy aloqalari, erkin iqtisodiy zonalar, asosiy iqtisodiy
hududlar.
1. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik yillarida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining
eng muhim natijalari nimalardan iborat?
2. Respublikamizda qaysi erkin iqtisodiy zonalar tashkil etildi?
3. Daftaringizga O‘zbekiston sanoati, qishloq xo‘jaligi, transporti va tashqi savdo
aloqalarida mustaqillik yillarida ro‘y bergan eng muhim o‘zgarishlarni yozing.
146
Do'stlaringiz bilan baham: |