Geografiya 10-sinf 1-bilet

21-BILET

1. 
   Geografik qobiqning kenglik zonalligi va sektorligi, ularning jamiyat hayotiga ta ’siri.
   

Geografik qobiqda zonallik qonuniyati geografiyadagi ilk qo- nuniyatlardan biridir. Iqlim mintaqalari va zonallikning mavjudli- gini qadimgi yunon va rim olimlari aniqlashgan. Ular Yer yuzasini bir qancha iqlim mintaqalariga ajratganlar. Zonallik qonuniyati ning rivoj lanishida A. Gumboldtning (XVIII asr) xizmatlari katta. U iqlim va botanik-geografik zonallikni aniqladi. Keyinchalik bu ishlar V. V. Dokuchayev tomonidan rivojlantirilib, geografik zonallik qo­nuniyati kashf qilindi va asoslab berildi. Hozirgi paytda, geografik zonallik haqidagi bilimlar V. V. Dokuchayev ta’limotiga asoslanadi.

Geografi k qobiqda zonallik qonuniyati Yerning sharsimonligi va unga bog‘liq holda quyosh radiatsiyasining Yer yuzida notekis taqsimlanishi, dengizbo‘yi hududlarida iliq va sovuq oqimlar, okeandan materik ich- karisiga kirgan sari namlik va haroratning o‘zgarib borishi oqibatida yuzaga keladi. Natijada Yer yuzida harorat, bug‘lanish, yog‘inlar, nu- rash jarayonlari, tuproqlar, o‘simliklar, hayvonlar va boshqalar zonalar hosil qilib tarqalgan. Geografi k zonallik faqatgina Yer (suv) yuzasida, ya’ni atmosfera, litosfera, gidrosfera tutashgan joyda yaqqol namoyon bo‘ladi, atmosferada yuqoriga ko‘tarilgan, litosfera va gidrosferada esa chuqurlikka tushgan sari zonallik yo‘qoladi. Geografi k zonallik ekvator- dan qutblarga tomon hamda okeanlardan quruqliklar ichkarisiga tomon geotizimlarning almashishida namoyon bo‘ladi. Shuning uchun kenglik zonalligi va sektorlik tushunchalari ajratiladi.

2. 
   «Transchegaraviy daryo» va «Depopulyatsiya» atamalarining mazmun- mohiyatini tushuntiring.
   

Rivojlanayotgan mamlakatlar aholisi yuqori tezlik bilan o‘sib kel­gan bir paytning o‘zida, Yevropa davlatlari va Yaponiyada aholining tabiiy ko‘payishi keskin sekinlashdi. Hattoki, ayrim hollarda tug‘ilish o‘limdan ham pastroq darajaga tushib ketib, aholining tabiiy kama- yish (depopulyatsiya) jarayoni ham ro‘y berdi.

3. 
   Dunyoning siyosiy xaritasidan Lotin Amerikadagi hududini ekvator chizig ’i kesib o ’tgan davlatlarni ko ’rsating. Ulardan qaysi birida davlat tili portugal tili hisoblanadi? Ushbu davlatpoytaxtining geografik koordinatalari aniqlang.
   

22.