Geografik kartalardan foydalanish tarixi Tadqiqotlarning kartografik usuli Geografik kartalarni tahlil qilish usullari

1- rasm. G. Merkatorning 18 varaqli dunyo kartasi. Harflar bilan vrezkalar ajratilgan, ularda kartadan foydlanish yo’llari berilgan.

A — kartada masofalarni o’lchash izohi; B — yo’nalishlar diagrammalaridan foydalanish uchun qisqacha ko’rsatmalar; D — navigatsiya masalalarini yechish uchun chizma.
Kartalardan foydalanishning ilmiy izlanishlarda yo’llari XVIII—XIX-asrlarga oid bo’lib, bu vaqtga kelib Yer haqidagi fanlarda juda ko’plab mavzuli kartalar tuzilgan, ularni tartibga solish jarayonida yangi mavzuli kartalar tuzila boshlangan. Kartalar boshqa ilmiy izlanishlar uchun asos bo’lib xizmat qilgan, kartalar orqali global qonuniyatlar, voqea va hodisalar orasidagi bog’liqliklar va hali kashf etilmagan obektlar oldindan aytib berilgan. Kartalardan foydalanish ma’lum darajada geografik zonallik fundamental qonuniyatlarini ochishga imkon yaratgan. 1817 yili A. Gumboldt teng chiziqlar usulini qo’llab birinchilardan bo’lib Shimoliy yarim sharlar ”izotermik chiziqlar” kartasini tuzgan. Tuzilgan kartani tahlil qilgan va ularni iqlim ko’rsatkichlari hamda boshqa tabiiy geografik ma’lumotlar bilan taqqoslab, global iqlim qonuniyatlarini, materiklarning sharqiy va g’arbiy qismlaridagi harorat okeanlar qirg’oqlari va kontinentlar ichki qismidagi haroratdan farqlanishini va natijada — iqlim zonalarini kashf etgan.

Keyinchalik V.V. Dokuchaev janub cho’li tuproqlarini kartalashtirish bilan shug’ullanish jarayonida ”izotermik chiziqlar”ning o’simliklar va iqlim kichik zonalariga to’g’ri kelishini aniqlagan. Shu bilan u geografik zonallik qonuniyatining ochilishiga asos solgan.

Quyidagi 58-rasmda V.V. Dokuchaev tomonidan tuzilgan ”Shimoliy yarim shar tuproq zonalari” kartasi keltirilgan, u zonallik qonuniyatini to’liq o’zida aks ettiradi.