Geoekologiya” kursining mazmuni



Download 20,29 Kb.
bet5/6
Sana19.02.2022
Hajmi20,29 Kb.
#458907
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
Документ Microsoft Word

Suvning aylanma harakati sayyoramizda yaxshi ifodalangan: okeandan ko’tarilgan suv bug’lari quruqlikka yog’in sifatida tushib, yana Dune okeaniga qaytadi. Bu jarayonda yiliga 500 min gkm3 suv Er satxiga yog’in-sochin sifatida tushib,shuncha miqdordagi namlik yana qaytadan bug’lanadi. Dune okeani bilan quruqlik o’rtasida suvning tsirkulyatsiyasi Erda hayotning mavjud bo’lishini ta’minlaydi, tirik tabiat bilan notirik tabiat o’rtasida o’zaro munosabat rivojlanadi. Litosferada emirilgan jinslarni botiqlar va Dunyo okeaniga migratsiyasi yuz beradi.
Suvning aylanma harakati bilan birga biologik (biotik) aylanma harakat ham kelib chiqadi. Ekologiyaga bag’ishlangan adabiyotlarda bu hol katta biosferali biotik modda almashuvi deb ataladi. Bu jarayonda sayyora miqyosida to’xtovsiz qonuniy tsiklik modda, energiya va axborotni notekis taqsimlanishi kuzatiladi. Kichik (biogeotsenetik) modda almashinuvi elementar tizimda – biogeotsenozda sodir bo’ladi. Ilk bor moddalar va kimyoviy elementlarni aylanma harakati xaqidagi ta’limotni V.I.Vernadskiy asoslagan. Biologik aylanma harakat – bu tuproq, o’simlik, xayvonot olami, mikroorganizmlar orasida modda almashinuvidir, bunda o’simliklardagi mineral moddalar xayvonlarga o’tadi, ulardan atmosfera yoki tuproqka qaytadi. Bu jarayonda notirik tabiat katta miqdorda biomassa bilan ta’minlanadi.
Tirik organizmlar ishtirokida kimyoviy elementlarni biokimyoviy aylanma harakati yuz beradi. Uglerod, is gazi, azot, fosfor, oltingugurt, kislorod va boshqa elementlarni aylanma harakati muntazam bo’lib, asosan o’simlik, mikroorganizmlar, organizmlar harakati bilan bog’liq.
Geosferalar orasida modda va energiya almashuvida suvning harakati natijasida kimyoviy elementlarni ion holda quruklikdan dunyo okeaniga 2,5 mlrd t. erigan holdagi moddalar, 22,1 mlrd t. tog’ jinslari, illar kelib tushadi. O’rta Osiyo berk oblastiga Amudaryo, Sirdaryo va boshqa daryolar orkali Orol dengiziga tuz, mikroelementlar oqib kelishi va uning oqibatlari xozirgi kunda salbiy hodisalarni rivojlanishiga sabab bo’lmokda. Tuproq sho’rlanib bormokda, suv omborlarida foydali elementlar to’planib bormokda.
Ma’lum geosistemalarda moddalarning mikro aylanma harakati tufayli ularning dinamik o’zgarishlari va rivojlanishida sifatiy evolyutsiyalar yuz bermoqda. Orol — Kaspiy berk oblasti atrofdagi hududlar uchun moddalarning to’planish makoni, tog’ mintakasi esa yuvilish zonasi funktsiyalarini bajaradi. Bu hodisa butun bir yirik hududda sodir bo’lsa, uning tarkibidagi ayrim hududi (Qizilkum, Orolbo’yi, Mirzacho’l va boshqalar), botiq va qabariq (elyuvial) geosistemalarda maxalliy aylanma harakat yuz beradi. B.B.Polinov bu harakat zanjirlarini elyuvial, superakval subakval komplekslar misolida asoslab bergan.

Download 20,29 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish