Geoekologiya” kursining mazmuni

Geoekologiyaning vujudga kelish tarixi. O’z vaqtida A.Gumboldt biosfera to’g’risidagi ta’limotida inson bilan tabiatning o’zaro aks ta’sirda mavjudligini tamoyil sifatida aytib o’tgan edi. XX asrning 20-30 – yillarida bu fan yo’nalishida ancha aniqliklar yaratildi. Amerika geograflarining assotsiatsiyasini prezidenti X.Berrouzni fikrlari ma’lum bo’ldi. U aytadiki «geografiya inson ekologiyasidir». 30-yillarda K.Troll landshaft ekologiyasi degan yo’nalishni ishlab chiqdi. U birinchi marta «geoekologiya» atamasini qo’llay boshladi. 60-70 – yillarda V.B.Sochava «inson ekologiyasi geografiyada eng asosiy kontseptsiya – ilmiy ta’limot bo’lishi lozim» deb yozgan edi.
Hozirgi vaqtda bu atama keng tarqalgan, lekin atamaning asosiy mazmunida yana tadqiq qilinadigan xususiyatlari mavjud, noaniq tomonlari ham bor. Hali chuqur nazariy, metodologik va uslubiy xususiyatlar yaratilmagan. Binobarin, geoekologiya hali fan darajasiga qadar ko’tarilganicha yo’k, u ilmiy yo’nalishdan iborat.
Ekologik geologiya va uning geoekologiyaga munosabati. V.T.Trofimov (1997) ning fikricha «ekologik geologiya» geologiyaning yangi yo’nalishi tushunilib, unda litosferaning yuqori gorizontlarini (er osti suvlari va gazlarni qo’shgan holda) ekosistemaning biotik komponentlaridan biri sifatida o’rganiladi. Uning tadqiqot predmeti biologiya bilan geologiyaning kesishgan joyida vujudga keladi, boshqacha aytganda litosferaning eng yuqori katlamining ekologik funktsiyasi tadqiq predmeti xisoblanadi. «Ekologik geologiya» ning yo’nalishi - bu geologiyada yangi yo’nalish, u geoekologiyaning tarkibiy qismi hisoblanadi. U litosferaning eng yuqori qatlamlarini ekologik funktsiyasini baholaydi.
Tabiiy geografiya bilan ekologiyaning o’zaro alokadorligi va bog’likligi. Tabiiy geografiyaning tadqiqot ob’ektlari – geografik qobiq, tabiiy hududiy majmualar, landshaft va uning morfologik birliklari hisoblanadi. Landshaftning barqarorlik, ekologik va resurs xususiyatlari uning tabiiy geografiyada asosiy hududiy birlik sifatida foydalanishni taqozo etadi.
Tabiiy geografiya bilan ekologiya o’rtasida bog’liqlik mavjud. Buni har bir tabiiy kompleks misolida ko’rish mumkin: tirik mavjudot atrof-muhitdagi notirik tabiat bilan o’zaro munosabatda bo’ladi. Demak, ular orasida bog’liqlik bor, ular bir-birlariga ta’sir etadi, modda va energiya almashuvi sodir bo’lib turadi. Bu hol oddiy geografik fatsiyadan tortib to biosferagacha bo’lgan hududda yuz beradi yoki u sayyoraviy miqyosga ega.