Геодезиядан 1-практикум

Карталар варақларининг бурчаклардаги географик
координаталари ва номенклатурасини аниқлаш
Ишлаш жойига тегишли топографик карталар варақасини танлаш учун мутахассис ушбу карта варақасининг ҳудудида жойлашган пунктнинг маълум географик координаталари қийматлари бўйича унинг номенклатурасини аниқлаши зарур.
Мисол. Айтайлик, пунктнинг географик координатаси: кенглиги  = 41⁰ 17¹50¹¹ , узоқлиги  = 67⁰ 49¹ 15¹¹ маълум бўлсин.
1:10000 масштабдаги карта варағининг бурчакли географик координаталари ва номенклатурасини аниқлаш талаб килинади.
Ечиш тартиби. Биринчидан пунктнинг координаталари қийматлари бўйича қаторнинг шимолий параллелини кенглиги ва колонна меридианининг шаркий узоқлиги топилади. Топилган кенглик ва узоқлик қийматлари бўйича 1:1 000 000 масштабдаги карта варағини жойлашиши аниқланади. Бунинг учун қуйидаги формуладан фойдаланиш мумкин (колонна номери m ва қатор номери n деб қабўл килинган)
бўлса, ,
Бу формулардан фойдаланишда,  ва  ларнинг фақат градус қийматлари тегишлича 6 ва 4 га бўлиниб, бутун қийматига тегишлича 31 ва 1 кўшилади.
Бизнинг мисол бўйича колонна номери
, қатор номери эса бўлади.
5- шаклдан 11 - қаторга К ҳарф тўғри келади. Шунингдек берилган пунктнинг номенклатураси К - 42 бўлмиш 1:1000 000 масштабдаги карта варағида жойлашган.
Ушбу трапеция варағи бурчакларининг географик координаталари
6 - шаклда кўрсатилган.

6 – шакл. 1:10000 масштабли карта варағининг номенклатураси

ва географик координаталарини аниқлаш
1:1000 000 масштабли трапеция томонларини 144 та бўлакка бўлиб,
1:100 000 масштабли трапеция томонларининг кенглиги бўйича 20¹ ва узоқлиги бўйича 30¹ ўлчамларини ҳосил қилади. Бу эса пунктнинг  = 41⁰ 15¹ ва  = 67⁰ 45¹ маълум координаталари бўйича 1:100000 масштабдаги карта 100 - чи варағининг ҳудудида жойлашганини аниқлашга асос беради. (6- шакл, б).
Бу варақнинг 4 та бўлакка бўлиб 1:50 000 масштабли карта учун рамка томонлари, кенглиги бўйича 10¹ ва узоқлиги бўйича 15¹ ўлчамлари билан варақлар ҳосил килинади; 6 - шакл, б асосида 1:50 000 масштабдаги карта варағи бурчаларининг географик координаталари ва номенклатураси топилади. Берилган пунктни варақда жойлашган ўрни 6 - в, шакл да кўрсатилган. Шу варақнинг 4 та бўлакка бўлиб, 1:25 000 масштабдаги карта варағига мувофиқ К - 42 - 100 - Г - a - 2 номенклатураси аниқланади. 6 - г шаклдан кўриш мумкинки, олдиндан берилган географик координаталари билан пункт ушбу трапециянинг ҳудудида жойлашган.