Геодезиядан 1-практикум

Мустақил ечиш учун масалалар
1. Картада ёки планда берилган чизиқ бўйича профил тузилсин. Профилнинг горизонтал масштаби карта масштабига тенг деб қабул қилинсин, вертикал масштаби эса – 10 маротаба катта олинсин.
2. Карта бўйича жойдаги маршрут ва КМ нуқталар орасида ўзаро кўриниши мавжудлиги аниқлансин. Масала картада учбурчак кўринишдаги соддалаштирилган профилини тузиш йўли орқали ҳал қилинсин. Бунинг учун рельефнинг К ва L икки характерли нуқталари шундай ҳисоб билан танланадики, L нуқтанинг баландлиги К нуқтанинг баландлигидан катта бўлсин (34- шакл).

34 - шакл. Карта бўйича нуқталар орасидаги ўзаро кўринишини аниқлаш

Ушбу нуқталар орқали чизиқ ўтказилади ва уни рельефи бўйича L нуқтадан баландроқ жойлашган М характерли нуқтагача давом эттирилади. Нуқталар баландлигини аниқлаб, К нуқтани устидан улар нисбий баландликлари ҳисоблансин. Масалан, 34 - шаклда , , ; нисбий баландлиги = +5 м,

Кейин, L ва М нуқталардан МК чизиққа перпендикуляр қилиб, ҳисобланган нисбий баландликларига мувофиқ ихтиёрий масштабда кесмалар қўйилсин ва улар учларидан кўриш нурни билдириладиган тўғри чизиқни М нуқтадан К нуқтага ўтказилсин. Агар бўйича тўғри чизиқ МК чизиқни 34-шаклда кўрсатилгандек кесиб ўтса, унда сув айриғичда жойлашган оралиқ нуқта L, К нуқтани М нуқтадан кўришга халақит бермайди. Акс ҳолда кўриш нури К нуқтанинг устидан ўтади.


4.9. Сув ҳавзаларни лойиҳалаш
Айтайлик, сунъий сув ҳавзаларини барпо этиш учун дарёни тўғон орқали шундай ҳисобдан олдини тўсиш керакки, С тирсак нуқтасида (35 - шакл) сув сатҳи 12 м га кўтарилсин, тўғон чеккасининг баландлиги сув ҳавзасининг лойиҳавий чизиқ баландлигидан 1 м кўп бўлсин.
Лойиҳалаш моҳияти бўлажак тўғоннинг контури ўрнини аниқланадиган А ва В нуқталарининг картага тушириш ва сув босиш зонасини чегаралантиришдан иборат:
Ушбу масалани ечишида аввал бош сув сатҳининг лойиҳавий баландлиги Н₀ ва тўғоннинг чўққиси Н_тўғ ҳисобланади. Берилган шартларга кўра, Н_тўғ= Тўғон чеккаси одатан горизонтал бўйича лойиҳаланади, унда Н_А = Н_В = Н_тўғ = 128м.
Кейин картада тўғоннинг ўқи ўтказилади (С нуқтада дарё узаннинг йўналишига перпендикуляр қилиб) ва унда А ва В нуқталарнинг ўрни, уларнинг маълум баландликлари бўйича интерполяциялаш усули орқали белгиланади.
Бунинг учун баландлиги 125 м горизонталдан баландлиги 130м горизонталгача қўйилишнинг 3/5 қиймати ўлчанади.

35 - шакл. Сув омборни лойиҳалаш. Берилган нишаблик бўйича
картада чизиқ ўтказиш

Кейин картада тўғоннинг контуридан сувнинг лойиҳавий сатҳи Н₀ = 127 м билан қўшимча горизонтал ўтказиш йўли орқали сув босим зонаси чегараланади. Буни интерполяция асосида бажарилади шунда, 125 горизонталнинг бурилиши характерли нуқталаридан 130-чи горизонталгача қўйилишнинг 2/5 қиймати ажратилади. Ҳосил қилинган горизонтал (35 - шаклда пунктир билан кўрсатилган) лойиҳаланадиган сувомборининг соҳилдаги ҳолати, яъни сув босиш зонасини аниқлайди.