Geodeziya va marksheyderiya

Taxeometrik s’yomka va uning mohiyati. 
Taxeometriya so‘zi tez o‘lchash 
degan ma’noni bildiradi. Bu s’yomkada gorizontal hamda vertikal s’yomka bir 
vaqtda qilinganidan, ishlatiladigan asbob ham shunga moslangan bo‘ladi, bu asbob 
taxeometr 
deyiladi. Taxeometr yasalishi va zarur kattaliklarning qanday 
aniqlanishiga qarab, doiraviy va avtomatik taxeometrlarga bo‘linadi. Doiraviy 
taxeometrda topografik plan chizish uchun kerakli chiziqning uzunligi dalnomer 
bilan o‘lchanadi, uning gorizontal qo‘yilishi hisoblab topiladi; taxeometr bussol 
yordamida magnitaviy meridian bo‘yicha orientirlanadi; nuqtalar orasidagi nisbiy 
balandlik vertikal burchak va dalnomer masofa bo‘yicha trigonometrik yo‘l bilan 
hisoblanadi. Avtomat taxeometrlarda esa masofaning gorizontal qo‘yilishi va 
nisbiy balandlik iplar to‘ridagi maxsus egri chiziqlar yordamida, hisoblashsiz 
topiladi, ya’ni egri chiziqlar bo‘yicha reykadan olingan sanoqlar masofa va nisbiy 
balandlik bo‘ladi. 

---

Menzula s’yomkasi va uning mohiyati. 
Taxeometrik s’yomkada dala va 
kameral ishlar turli vaqtda va turli joyda bajariladiki, bu ish vaqtni ko‘p olib, 
taxeometrik s’yomka aniqligiga salbiy ta’sir etadi. Masalan, dalada chizilgan 
krokiga asoslanib, joy relefini tasvirlashda xato bo‘lishi mumkin. Aniqlikni 
oshirish hamda vaqtni tejash maqsadida topografik s’yomkaning dala va kameral 
ishlarini bir vaqtda bir asbob yordamida dalada bajarish 
menzula s’yomkasi 
deyiladi. Menzula so‘zi stolcha degan ma’noni bildiradi. Menzula s’yomkasida 
chiziqlar orasidagi burchak o‘lchanmaydi, balki ularning gorizontal qo‘yilishi 
gorizontal taxtaga (planshetga) proeksiyalanadi, shunga ko‘ra bu s’yomka 
burchak 
chizish s’yomkasi 
deb ham yuritiladi. Bu s’yomkada masofa dalnomer bilan, nisbiy 
balandlik trigonometrik nivelirlash bilan aniqlanadi, joyning situatsiya va relefi 
dalada s’yomka qilish bilan bir vaqtda kog‘ozga chiziladi.