Geodeziya laboratoriya

SHARTLI BELGILAR

Xaritalarda joy tafsilotini (aholi punktlari, o‘simliklar, yo‘llar, daryolar, ko‘llar, dengizlar) va har xil obyektlarni belgilash uchun shartli belgilardan foydalaniladi (5- rasm).

Hamma masshtablar uchun shartli belgilar mutasaddi tashki- lotlar tomonidan o‘rnatiladi va hamma bajaruvchilar uchun ularni qo‘llash majburiydir. Shartli belgilar xaritani o‘qish, ya’ni tasvir- langan joyni tushunish imkonini beradi. Hamma shartli belgilar to‘rt — maydon (masshtab)li, masshtabsiz, chiziqli va izohlovchi turlarga bo‘linishi mumkin.

Joyda katta maydonni egallagan va xarita masshtabida ifoda- lanadigan obyektlar masshtabli shartli belgilar bilan tasvirlanadi. Maydonli shartli belgi obyekt chegarasi belgisi va uni to‘ldiradi- gan yoki shartli bo‘yash belgilaridan iborat. Obyekt konturi nuqtali punktlari yoki obyektning chegarasiga tegishli (yo‘l, ariqlar, to‘siq- lar va hokazo) shartli belgilardan iborat. Yuzani shartli belgilar bilan to‘ldirish misoli bo‘lib butazor, yaylov, botqoqlik, konturni bo‘yashga o‘rmonlar, bog‘lar, tomorqalar va h. k. xizmat qiladi. Xaritada (5- rasm) maydonli belgilar — o‘tloq, butazor, siyrak o‘rmon, kesilgan o‘rmon ko‘rsatilgan (6411).

Agar joy obyekti xarita masshtabida o‘zining kichikligi tufayli ifodalanmasa, unda masshtabsiz shartli belgilar qo‘llaniladi. Masalan, un zavodi, shamol dvigateli, o‘rmonchi uyi va h.k. (6512).

Chiziqli shartli belgilarga yo‘llar, aloqa va elektr uzatish li- niyalari va h. k. kiritiladi. Izohlovchi belgilarda obyektlar tafsilotlari va har xil yozuvlar va obyektlarning o‘z nomlari bilan ko‘rsatiladi, masalan, ko‘prik (65111) uzunligi 30 m, kengligi 6 m, yuk ko‘tara olishi 10 t, o‘rmon (6512) qayinli, daraxtlar balandligi 16 m, tanasi diametri 0,30 m, daraxtlar orasidagi o‘rtacha masofa 5 m.

Topografik xaritalar ko‘p rangli qilib nashr etiladi, gidrogra- fiya (daryo, ko‘llar) havorang, o‘simliklar yashil rang, shosseli yo‘llar qizil rang, yaxshilangan yo‘llar — sariq, relyef elementla- ri jigarrangda tasvirlanadi. Bunday bo‘yash obyektlarni o‘qishni osonlashtiradi.

1 3

7.