Geodeziya laboratoriya

GEODEZIK TAYANCH TARMOQLARINI YARATISH PRINSIPLARI

Topografik syomkalarni bajarish, muhandislik inshootlarini qurish va ilmiy masalalarni hal qilish uchun yer sirtida yagona koordinata sistemasida — rejali va yagona balandlik sistemasida

bo‘lgan balandlik geodezik tarmoq punktlari barpo etiladi. Rejali geodezik tarmoqlar ilk bor triangulyatsiya, poligono- metriya, trilateratsiya yoki ularning kombinatsiyalari usullarida yaratilgan.

Triangulyatsiya usulida joy- da bir-biriga tutashib ketadi- gan uchburchaklar qatori yasalib, ularning hamma bur- chaklari, bazis deyiladigan S_EF va S_CD tomonlari o‘lchanadi (64- a rasm). O‘lchangan bazis


i
tomoni uzunligi S_EF va ě

burchaklar orqali uchburchak-

larning qolgan hamma to- monlari uzunliklari sinuslar teoremasi asosida hisoblanadi va o‘ lchangan tomon S_CD uzunligi bo‘yicha tekshiriladi. EF tomon azimuti (direksion burchagi) A_EF va A nuqtaning





64- rasm. Triangulyatsiya zvenosi (a), poligonometriya yo‘li (b) sxemalari.

1 1 0

x_A va y_A koordinatalaridan foydalanib, hamma nuqtalarning ko- ordinatalari hisoblanadi.

Poligonometriya usulida joyda siniq chiziqlar sistemasi AB, BE,

..., CD poligonometriya yo‘llari yasaladi va tomonlar uzunliklari

i

i
S va ular orasidagi ě burchaklari o‘lchanadi (64- b rasm). Bu

yo‘llar asosan triangulyatsiya punktlari orasidan o‘tkaziladi.

Trilateratsiya usulida joyda uchburchaklar qatori yasalib, uning hamma tomonlari elektromagnit dalnomerlarda o‘lchanadi.

Geodezik balandlik tarmog‘i geometrik yoki trigonometrik ni- velirlash usullarida barpo etiladi.

Geodezik tayanch tarmoqlari umumiydan xususiyga o‘tish prinsipi asosida yasaladi. Bunda oldin katta xududda siyrak geo- dezik tarmoq yuqori aniqlikda yasalib, keyin uning ichida punktlar soni ko‘p, lekin aniqligi kamroq bo‘lgan tarmoq yasaladi. Shu tartibda zichlashtirish qo‘yilgan masalani yechish uchun kerak bo‘lgan zichlik va aniqlikka ega bo‘lgunga qadar bir necha bos- qichda bajariladi. Shunga asoslanib rejali va balandlik geodezik tarmoqlar punktlari aniqligi hamda zichligi bo‘yicha davlat (milliy) geodezik tarmog‘iga, zichlashtirish geodezik tarmog‘iga va syomka geodezik tarmog‘iga bo‘linadi.

3.