Geodeziya laboratoriya


YER EGRILIGI VA TIK (VERTIKAL) REFRAKSIYANING NIVELIRLASH NATIJALARIGA



Download 6,9 Mb.
bet45/150
Sana01.01.2022
Hajmi6,9 Mb.
#284754
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   150
Bog'liq
Geodeziya (O'.O'tanov)

YER EGRILIGI VA TIK (VERTIKAL) REFRAKSIYANING NIVELIRLASH NATIJALARIGA


TA’SIRI
(6.1) formulani keltirib chiqarishda boshlang‘ich sathiy sirt EF tekislik, A va B nuqtalarga o‘rnatilgan reykalar esa o‘zaro parallel va atmosferada yuradigan CD nur to‘g‘ri chiziqli deb qabul qilingan edi. Haqiqatda esa reykalar A va B nuqtalardagi sathiy sirtlarga perpendikular.

Agar sathiy sirtni sfera deb qabul qilinsa, B nuqtaning A

nuqtadan nisbiy balandligi (49- rasm)

h = BC = MA - N B (6.9)

kesmani tashkil etadi.



A va B nuqtalarda tik (vertikal) qo‘yilgan reykalardan MA va

NB sanoqlarni hosil qilish uchun gorizontal qarash nurlarining

PA va QB sanoqlarini Yer egriligi uchun tegishlicha k1 = PM va


2
k = QN tuzatmalar ayrilishi kerak. Bunday sharlarda h = BC nis-

biy balandlik

8 4





2
bo‘ladi.

Dh= s

2R



h = ( P A - k ) - ( QB - k ) (6.10)
formulaga binoan yer egriligi uchun tuzatma:

Dh= k »

S 2 .

2R


(6.11)

Ammo OP va OQ qarash nurlari nivelir va reyka orasidagi o‘z yo‘lida har xil zichlikdagi atmosfera qatlamlari bilan uchrashadi va ular orqali o‘tishda sinib, refraksiyali deyiladigan egri chiziq- ni ifodalaydi (49- rasm). Shu sababli PA va QB sanoqlar o‘rniga haqiqatda reykadan mA va nB sanoqlarni olamiz. Pm va Qn kes- malar A va B nuqtalar turgan reykalar bo‘yicha sanoqlarga ref- raksiya uchun tuzatma bo‘ladi, kuzatilayotgan narsalar refraksiya ta’sirida o‘z holatidan ko‘tarilibroq ko‘rinadi, bunga botib bo‘lgan Quyoshning qizarib ko‘rinib turishi misol bo‘ladi.




2
Kuzatishlardan refraksiya uchun tuzatma o‘rtacha yer egriligi

uchun k tuzatmaning

Dh= S

2R

formula bo‘yicha taxminan 16 %ni



tashkil etish isbotlangan, ya’ni
r = 0,16 S 2 .

2R

(6.12)

Refraksiya uchun tuzatma yer egriligi uchun tuzatmani ka- maytiradi, shu sababli 49- rasmda Yer egriligi va refraksiya uchun tuzatmani ifodalaydigan mM va nN kesmalar



f = k - r




    1. rasm. Yer egriligi va vertikal refraksiyaning nivelirlashga ta’siri.

8 5

bo‘ladi, bu formulaga k va r o‘rniga ularning (6.11) va (6.12) formulalardagi qiymatlari qo‘yilsa, quyidagiga ega bo‘lamiz:

f = 0, 42 S 2

R . (6.13)
Nivelir nivelirlanuvchi nuqtalarning aniq o‘rtasiga o‘rnatilsa,


2

1
f - f farqni nolga teng deb qabul qilish mumkin. Shu sababli

geometrik nivelirlash, asosan, o‘rtadan usulida olib boriladi. Ol- dinga nivelirlash esa ayrim hollarda daryo, jarlik va boshqa to‘siq- lardan balandlik uzatishda qo‘llaniladi.

Agar (6.13) formulaga Yer radiusi sonli qiymati va S masofa- ning qiymati yuzlab metrlarda qo‘yilsa, f ning millimetrlarda ifo- dalangan qiymatini hisoblash uchun qulay formulaga ega bo‘lamiz:

fmm = 0,66S 2 (yuzlab metrlarda). (6.14) Agar S = 100 m bo‘lsa, f = 0,66 m, agar S = 400 m bo‘lsa,

f = 10,6 mm.

O‘rtadan nivelirlashda Yer egriligi ta’siri to‘la kompensatsiya- lanadi, refraksiya ta’siri sezilarli darajada kamayadi.




Download 6,9 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   150




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish